Ժամանակ, երբ Հայաստանը տարածաշրջանային նախագծեր էր իրականացնում․ Իրան-Հայաստան գազամուղի մասին

15 տարի առաջ այս օրը՝ 2008թ․ մարտի 19-ին, Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը և Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահ Մահմուդ Ահմադինեջադը կատարեցին Իրան-Հայաստան գազամուղի բացման արարողությունը։ Երկու երկրների էներգետիկայի նախարարներն էլ ստորագրեցին Արաքս գետի վրա հիդրոէլեկտրակայաններ կառուցելու և շահագործելու բնագավառում համագործակցության մասին միջպետական համաձայնագիր:
Նախագահ Քոչարյանը ճեպազրույցում ասաց, որ գազամուղի բացումով նաև նոր էջ է բացվում հայ-իրանական հարաբերություններում: «Ընդամենը 15 արի առաջ Մեղրիում մեր երկու երկրներին կապող ոչ միբան չկար, բացի մի քանի շարք փշալարերից, որոնք խորհրդանշում էին Խորհրդային Միության սահմանը: Չկար այն կամուրջը, որտեղ ես այսօր դիմավորեցի իմ գործընկերոջը և որով, օրինակ, անցած տարվա ընթացքում ավելի քան վեց հարյուր հազար տոննա բեռ է փոխադրվել: ԵՎ ընդամենը 10 տարի առաջ մեր էներգետիկ համակարգերը կապված չէին ընդհանրապես: Այսօր մենք խոսում ենք երրորդ բարձրավոլտ գծի շինարարության մասին»:
ԻԻՀ նախագահն էլ ասաց, որ երկկողմ հարաբերությունները վերընթաց զարգացում են ապրել, իսկ նոր նախագծերը էլ ավելի են ամրապնդում երկու ժողովուրդների բարեկամությունը:

Շեշտենք, սա պարզապես գազամուղ չէր, սա տարածաշրջանային մեծ նախագիծ էր։ Հայաստանն ինքն էր նախաձեռնում տարածաշրջանային ծրագրեր։

Օրերս հրապարակել էինք, թե ինչպես Ռոբերտ Քոչարյանի կառավարման շրջանում Ռուսաստանի հետ սկսվեցին Հայաստանի գազամատակարարման վերակագնման և ցանցի ստեղծման աշխատանքները։

Ընդհանրապես, 2000-ականները Հայաստանի ինտենսիվ գազիֆիկացման տարիներն էին։ Մինչև 2007թ․-ը ավարտվեց Երևանի գազաֆիկացումը։ Մայրաքաղաքում 250 հազար ընտանիք դարձավ գազ սպառող։ Ամբողջ Հայաստանում գազասպառող բաժանորդների թիվը այդ նույն թվականին կազմեց 450 հազար։ Այսօր սովորական է դարձել կենցաղային գազից օգտվելը, բայց քչերն են հիշում, թե դա ե՞րբ և ո՞ւմ իշխանության ժամանակ տեղի ունեցավ, ի՞նչ խնայողություններ ստեղծեց մարդկանց համար՝ ավելի թանկ էլեկտրաէներգիային փոխարինելով էժան գազը։ 

Իրան-Հայաստան գազատարը երկրորդ խոշոր նախագիծն էր։ Աշխարհաքաղաքական կացությունն այնպիսին էր, որ գերտերություններն համաձայն չէին նման գազատարի կառուցմանը։ ԱՄՆ-ն դրանում տեսնում էր Իրանի տնտեսական մեկուսացումից և պատժամիջոցներից դուրս գալու ելք, իսկ Ռուսաստանը՝ մրցակից իր գազամատակարարման համակարգին։ Սակայն Հայաստանի իշխանությունը կարողացավ հաղթահարել այդ խնդիրները, և 2006-2007 թթ․ Իրան-Հայաստան գազատարը կառուցվեց։ Այն ունակ է տարեկան 3 մլրդ խմ գազ մատակարարել Հայաստանին և արտակարգ վիճակների դեպքում փոխարինել Ռուսաստանից մատակարարվող գազին։

Այս ամենը գալիս են վկայելու, որ բոլորովին բոբիկ, դատարկ վիճակից ստեղծվել են մի շարք ոլորտներ։ Ինչպե՞ս կարողացավ Հայաստանը արցախյան առաջին պատերազմի բերած քայքայումից հետո, 90-ականների անխնա թալանից հետո ոտքի կանգնել։ Բնականբար՝ երկիրը չէր կարող հզորանալ, եթե չունենար ուժեղ ձեռք, հզոր ղեկավար, երկրի ՏԵՐ, որը կարողանում է ծրագիր ներկայացնել և արժանապատվորեն բանակցելով՝ հասնել այդ ծրագրի իրականացմանը։

Հատկապես երբ համեմատում ենք այսօրվա իրավիճակը, հայ-իրանական հարաբերությունները, տեսնում ենք, որ բացի եղած հարաբերությունները քնադելուց, գործող իշխանությունը ոչինչ չի արել։ Հիմա նշում ենք, թե ինչպես 15 տարի առաջ բացվեց Իրան-Հայաստան գազամուղը, հիմք դրվեց հիդրոէլեկտրակայաններ կառուցելու նոր ծրագրերին։ Այսօրվա կառավարություն 3 տարվա ընթացքում ի՞նչ նախագծեր է կազմել Իրանի հետ և իրականություն դարձրել։ Արդյո՞ք ամեն ինչ արված էր և նա ոչինչ չուներ ավելացնելու։ Բնականաբար՝ ոչ։ Բայց մենք տեսանք, որ օրինակ՝ Իրան վարչապետի այցը աչքի ընկավ երկու բանով․ առաջինն այն էր, որ այդ այցը կատարվեց բավականին ուշացումով։ Երկրորդն այն էր, որ նա Իրանում ունեցած ելույթն օգտագործեց խոսելու Հայաստանում գործակալների մասին։ Ցավոք, այդ այցը որևէ այլ բանով արժանի չեղավ ուշադրության։

Հատկապես հիմա, երբ հետևողականորեն քանդվում են Հայաստանի կապերը, ավելի է նշմարվում, թե ինչ ունեինք և ինչ ունենք այսօր։ Եվ հիմա առավել քան կարևորվում է նախկինում հաստատած տնտեսական կապերը։ Դրանք թարմացնելու կարիք կա նաև այսօր, բայց դրանց ընդունակ չէ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը։

Ի դեպ, եթե Հայաստանը Իրանի հետ ունենար այն հարաբերությունները, որոնք կային թեկուզ 2007 թվականին, արդյո՞ք արցախյան այս պատերազմի ժամանակ մեր հարևան բարեկամ երկիրը նման չեզոքություն հանդես կբերեր։