«Կարճ ասած»․ Արայիկը, որը հանձնեց իր հայրենիքը

Մեկ տարի առաջ այս օրը պատերազմ էր, ողբերգաական իրադարձություններ էին տեղի ունենում։ Ադրբեջանական զինուժը երկու հրթիռ ուղարկեց Շուշիի սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցու վրա։ Սա պատերազմական հանցագործությունների շարքին է դասվում․ պատերազմի կանոններից է խաղաղ բնակավայրերին չհարվածելը, եկեղեցիներին չհարվածելը։ Ադրբեջանը մարսեց այս հարվածը, որևէ միջազգային դատապարտում չեղավ․ գիտե՞ք ինչու, որովհետև Ալիևը կարողացել էր ավելի հեղինակություն ձեռք բերել, համոզիչ դառնալ, իսկ մերոնք՝ հակառակը։ Իհարկե՝ Ալիևն ասաց, թե պատահաբար է եղել, պատերազմ է, ստացվում է․ բայց մենք հո գիտե՞նք, որ պատահաբար չէր։ Շուշիում Ադրբեջանը երեք ճշգրիտ հարցված է հասցրել, երկուսը եկեղեցու վրա, մյուս մեկը՝ մշակույթի տան, որի ժամանակ բազմաթիվ ոստիկաններ զոհվեցին ու վիրավորվեցին։

Այս ֆոնին ես դարձյալ հիշում եմ Ռոբերտ Քոչարյանի հռետորական հարցը, թե Ինչպե՞ս եղավ, որ Ադրբեջանը ամբողջ Ստեփանակերտը մաղելով՝ անգամ մի արկ չուղարկեց նախագահական նստավայրի ուղղությամբ․ ո՞ւմ էին խնայում, խնայում էին որ ի՞նչ անեին։ Արայիկ Հարությունյանի՞ն էին խնայում։ Դժվար թե, խնայում էին նրանց, ովքեր գտնվում էին հրամանատարական շտաբում ու ովքեր այդ պահին թանկ էին Ադրբեջանի համար։

Շուշին, այսօր, այո, դժբախտ է ու դժգույն, ու Շուշիի գլխին այդ դժգունության ամպերը կուտակվեցին 2018 թվականից։ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Շուշիի վրա ընկած արկերը, եկեղեցուն հարվածելը 2018-ի արդյունքն էր, 2020 թվականի արդյունքն էր, երբ արցախցիները Արայիկ Հարությունյանին ընտրեցին նախագահ ու որը Շուշիում էլ երդում տվեց։ Ընտրությունների ժամանակ շատերն էին ասում, որ պետք է Արցախի նախագահ լինի զինվորական մարդ, այդ երկրում պարտավոր է ռազմական գործից գլուխ հանող, որը ոչ թե կոֆե կխմի պատերազմի ժամանակ, այլ զենք կբռնի, կկազմակերպի պատերազմ վարելը, թիկունքը, սահմանը, բնագծեր կկառուցի, տարհանում կազմակերպի, տանիքով ու պարենով կապահովի բնակչությանը։ 6 ամիս մարդը նախագահ աշխատեց, ու տեսնում ենք ինչ մնաց Արցախից։

Աչքովս ընկավ, որ հանդիպել է արցախցի երիտասարդների․ պատերազմից քանդված տարածքի ֆոնին խարույկ էին վառել, նստել էին, հարց էին տալիս, նա էլ խոսում էր բանակցային պատմությունից, 5 շրջան, 2 շրջան և այլն։ Մեծաքանակ տեսախցիկներով, դրոններով էլ ապահովել էին այդ «կարևորագույն» տեսարանի նկարահանումը։

Գիտե՞ք, ես զարմացա, որ նրա հետ հանդիպման ցանկություն հայտնողներ են եղել։ Դու, Նիկոլը, էդ ի՞նչ երես ունեք, որ մարդամեջ եք դուրս գալիս։ Արայիկ Հարությունյանը էսօր պետք է ասելու բան չունենար, ինքը պետք է տանից դուրս գար մոտակա մոստը քայլելու նպատակով ու լավ գիտեք՝ ինչի համար։ Ինձ համար խիստ ափսոսալի էր, որ երիտասարդները համաձայնել էին հանդիպել այդ կապիտուլյանտի երկվորյակ եղբորը, որոնց երեսից 5 հազար տղերք անցան հողի տակ, ու հանձնվեց Հայրենիքը։ Բայց նա այսօր կարողանում է հանդիպում անել, քննարկում անել։ Դա նույնն է, որ վաղը նույն խարույկի շուրջ մի հատ էլ Ալիևի հետ գնան-նստեն ու հարցեր քննարկեն․ կարծում եք Ալիևից պակաս վատություն է արել Արայիկը Արցախի՞ն։ Ալիևը ավելի ազնիվ է, նա միշտ է ասել որ հայերին ուզում է քշել Արցախից, իսկ Արայիկը հակառակն ասելով, արեց ավելին, քան կարող էր անել Ալիևը։

Հույս ունեմ, որ երիտասարդները հարցրել են՝ ինչո՞ւ բերանդ ջուր առած նստեցիր, երբ Նիկոլը Շուշին համարում էր ներդրում չարած, ավերակ, դժգույն ու դժբախտ։ Հիշեցրել են 2013 թվականի հարցազրույցը, որտեղ ասում էր՝ Շուշիում եթե կան ավերակ շենքեր, ապա դրանք այն շենքերն են, որ պատմական արժեք են և պետք է ռեստավրացիա անենք, մնացած բոլորը կառուցվել է, կերպարանափոխվել է։ Հույս ունեմ հիշեցրել են իր խոսքը, որ Շուշիում տարածք ունի, սարքելու է՝ գնա-ապրի ու հարցրել են, բա այդ դեպքում ինչո՞ւ չասացիր՝ այ տղա, Նիկո՛լ, ինչի՞ ես Շուշիին ասում դժգույն ու դժբախտ։ Ինչու՞ երկուսով թույլ տվեցիք ադրբեջանցիներին պիկապներով մտնեն բերդաքաղաք։ Ինչու՞, որովհետև Նիկոլը տե՞նց էր պայմանավորվել։

Ես հույս ունեմ, որ այդ երիտասարդները Արայիկ Հարությունյանին կոչ են արել անհապաղ հանձնվել իրավապահներին։ Հույս ունեմ, որ երիտասարդներից մեկը հարցրել է, թե երբ ընտրվել էիք նախագահ, ինչո՞ւ էիք ասում, թե չեք կարող համագործակցել մարդկանց, քաղաքական ուժերի հետ, որ Նիկոլին դեմ են, ու նաև չէիք հանդիպում։ Հուսամ՝ այդ երիտասարդները հարցրել են՝ ինչո՞ւ չեք հանդիպել Ռոբերտ Քոչարյանին, որը Արցախ ազատագրած ՊՊԿ նախագահն է եղել, ու պատերազմում բեկում մտցնելու համար ձեզ առաջարկներ է ունեցել։ Ինչո՞ւ եք ասել, թե եթե հանդիպեք, Նիկոլի ձեռքից չեք պրծի։ Ինչո՞ւ դուք հաղթանակը ստորադասեցիք Նիկոլին ծառայելուց, իշխանություն պահելուց։

Արայիկ Հարությունյանին հույս ունեմ հարցրել են, թե ինչու ռազմական գործողություններից հեռու պահեցինք հայտնի գեներալիտետին, նախորդ պատերազմում հաղթողներին։ Կկարդայի մամուլի հրապարակումը, որ մերժել է նախագահներին հանդիպել՝ ասելով՝ եթե Քոչարյանի հետ հանդիպի, ապա իրավիճակի վերահսկողությունը կհայտնվի նրա ձեռքին ու երբ պատերազմը դրական ելքով ավարտվի, ինքն ու Փաշինյանը շատ արագ կկորցնեն իրենց իշխանությունը, հաղթանակը կրկին կկապվի Քոչարյանի անվան հետ։ Այսինքն, դրանց ուշքն ու միտքը իրենց անիծված իշխանությունն է եղել, ուրիշ ոչինչ։ Հավատում եմ այդ լուրին, որովհետև այս տեսակի մարդկանց համար կարևոր է իշխանությունը, ջհանդամ, թե տղերքը չեն զոհվի, երկրի կեսը չեն կորցնի, կարևորը, որ մյուս կեսի վրա իրենք լինեն իշխանություն։ Նիկոլն ասում էր, չէ՞, կա՛մ կլինեմ վարչապետ, կա՛մ Հայաստանը վարչապետ չի ունենա։ Նրանք ուզում են լինել մեր երկու պետությունների վերջին ղեկավարները։

Հուսով եմ, որ երիտասարդները հիշեցրել են Արայիկի խոսքը, թե՝ Արցախի վերաբերյալ ցանկացած փաստաթուղթ պետք է լինի ժողովրդի ցանկությամբ, ժողովուրդը համաձայնություն տա։ Հարցրել են՝ բա կապիտուլյացիայի մեջ ժողովրդի խոսքը ո՞ր է, ո՞ւմ եք հարցրել։

Հույս ունեմ՝ Արայիկ Հարությունյանին հարցրել են՝ ինչո՞ւ էիր սուտ լուրեր տարածում դու ու մամուլիդ խոսնակը ու մարդկանց տանում կրակի բերան։

Կարճ ասած՝ Նիկոլ Փաշինյանն այսօր ասել է, թե կարևորում է պատերազմի հետ կապված քրգործերի արդյունավետ նախաքննությունը, որպեսզի մեր հանրությունը, նահատակների հարազատները կոնկրետ հարցերին ստանան կոնկրետ պատասխաններ։ Սա կեղծիք է․ Ճշմարտությունը բացահայտվել չի կարող այդ մարդկանցով, ում նկատմամբ քրգործ կա, եթե քրգործ չկա Արայիկ Հարությունյանի, Նիկոլ Փաշինյանի և ևս մի քանի հոգու մասով։ Կան մեղավորներ ու պատասխանատուներ, որոնք բռնված չեն։ Քանի հարյուր հոգի էլ բռնեք, եթե հիմնական մեղավորներն ու պատասխանատուներն ազատության մեջ են, հարցերը պատասխան չեն ստանա։ Դուք կարող եք բերել մի 50 հոգու՝ Դավիթ Տոնոյան, պատրոն Դավո, ջոկի ու դասակի հրամանատարներ և այլն, ասեք՝ ահա, սրա՛նք են, բայց հո մենք գիտե՞նք, որ դուք եք հա՛մ մեղավորը, հա՛մ պատասխանատուն։ Անգամ առանց մեկ հատիկ կրակոցի դուք տարածքներ ենք հանձնել՝ քաղաքական որոշմամբ։ Քանի դեռ դուք այդ պաշտոնին եք ու դուք եք մեղավորներին որոշում, ոչ մի քննություն վստահելի չէ։

Սևակ Հակոբյան