Միջնորդավորված կերպով Հայաստանի տնտեսություն թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ներթափանցման վտանգներն առավել քան իրական են. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Կորոնավիրուսի համավարակի տարածումը, ապա նաև Արցախում սկսված պատերազմը մեծ հարված են հասցրել Հայաստանի տնտեսությանը։ Եվ տարածաշրջանային նոր իրողության պայմաններում, որպեսզի մեր երկիրը կարողանա ծանր ու անդառնալի կորուստներից հետո վերականգնվել, տնտեսական զարգացմանը նոր թափ հաղորդելն ուղղակի ամենահրատապ հարցերից մեկն է։ Սա նաև մեր պետականության և ինքնիշխանության պահպանման հետ է կապված, քանի որ տնտեսության զարգացումը կարող է նախադրյալներ ստեղծել երկրի ռազմական ներուժի վերականգնման, արտագաղթի ու գործազրկության մակարդակի նվազեցման ու այսօր առկա ծանր ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման համար։

Չհաշված, որ ինչքան մեծ է լինում պետության ունեցած տնտեսական ներուժը, այնքան այդ երկիրը մեծ ուշադրության է արժանանում միջազգային ասպարեզում արտաքին խաղացողների կողմից։ Ճիշտ է՝ Հայաստանի տնտեսության մեջ որոշակի աճ է նկատվում, այդուամենայնիվ, մասնագետների գնահատմամբ, այդ աճը նկատելի է միայն անցյալ տարվա տոտալ լոքդաունի ժամանակաշրջանի համեմատ ու աշնան աղետալի իրադարձությունների ֆոնին, և դրա ծավալն այն չէ, ինչ պետք էր արագ վերականգնման հասնելու համար։ Սակայն իշխանությունները, քաղաքական դիվիդենտներ շահելու իրենց հին սովորության համաձայն, փորձում են առկա ցուցանիշները ներկայացնել իբրև աննախադեպ երևույթ։ Սրան զուգահեռ, այսօրվա իշխող ուժի ներկայացուցիչները Հայաստանի տնտեսության զարգացման հեռանկարը կապում են տարածաշրջանում հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակման և Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հետ։

Սակայն տնտեսական առումով Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ գործ ունենալն իր մեջ ավելի շատ լուրջ վտանգներ է պարունակում, քան զարգացման հեռանկարներ։ Թերևս այսօր տեղի ունեցող իրադարձությունների արդյունքում տեսնում ենք, թե Թուրքիան և Ադրբեջանն ինչպես են օգտագործում իրենց տնտեսական լծակները տարբեր երկրների քաղաքականության վրա ազդելու համար։ Ու այս հարցում Հայաստանի երկու թշնամի հարևաններն օգտագործում են իրենց կողմից ներդրումներ կատարելու նպատակաուղղված քաղաքականությունը։

Ու եթե Անկարան կարող է բազմաթիվ երկրներում՝ Բալկանյան և Աֆրիկյան երկրներով սկսած ու Միջին Ասիայի պետություններով վերջացրած, տարբեր ուղղություններով ներդրումային նախագծերի միջոցով տարածել թուրքական ազդեցությունը, ապա Ադրբեջանը հիմնականում գործի է դնում էներգետիկ ռեսուրսների մատակարարման իր պոտենցիալը։ Այսպես, օրինակ՝ Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությունը՝ SOCAR-ը Վրաստանում գործող իր դուստր ընկերության՝ SOCAR Energy Georgia-ի միջոցով բենզինի և վառելիքային վրացական շուկայում գերակշռող դիրք է զբաղեցնում։ Ավելին՝ այն տարիներ շարունակ եղել է Վրաստանի առաջին հարկատուն ու շարունակում է մնալ խոշոր գործատու։

SOCAR-ը ներդրումներ է կատարում Վրաստանում նաև բարեգործական ծրագրերի իրականացման նպատակով: Եվ, բնականաբար, այս իրողության հետ վրացական իշխանությունները չեն կարող հաշվի չնստել։ Եթե Բաքուն տարբեր երկրներում օգտագործում է իր էներգետիկ լծակները, ապա կարելի է պատկերացնել, թե ինչ թափով կփորձի ներխուժել հայկական էներգետիկ շուկա, գերիշխող դիրք ձեռք բերել ու բացառապես թելադրել իր օրակարգը։ Այսպիսի վտանգը հաշվի առնելով՝ պատահական չէ, որ մամուլում մեծ ուշադրության է արժանացել էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանի այն հայտարարությունը, թե իրենց նախարարությունը քննարկում է 60 միլիոն դոլարանոց ներդրումային ծրագիր կյանքի կոչելու հարցը, որի արդյունքում Հայաստանում կստեղծվի բենզալցակայանների նոր ցանց: Ըստ նրա, այս ներդրումային ծրագիրը Վրաստանից է։

Զարմանալի չէ, որ այս հայտարարությունից հետո մամուլում ու հանրային լայն շրջանակներում արդեն իսկ ահազանգ է հնչեցվում։ Խնդիրն այն է, որ լրատվամիջոցները պարզել են, որ այդ ծրագիրն իրականացնելու է հայտնի մեծահարուստ Դավիդ Յակոբաշվիլին, ով ղեկավարում է Petrocas Energy Group ընկերությունը, որը Վրաստանի տարածքով նավթամթերքի փոխադրումներ է իրականացնում։ Այն նաև դեպի Հայաստան եկող վառելիքի երկաթուղային փոխադրողն է։ Ուշագրավ է, որ Petrocas Energy Group-ից հայտարարում են, որ իրենք նավթամթերքը գնում են ռուսական Лукойл նավթային ընկերությունից, ռումինական Rompetrol-ից, հունական Hellenic Eco-ից և ադրբեջանական SOCAR-ից: Ընդ որում, ադրբեջանական մամուլում հրապարակումներ են եղել այն մասին, թե միանգամայն հնարավոր է, որ Յակոբաշվիլին SOCAR-ից գնված նավթ է վաճառում Հայաստանին:

Թեև Յակոբաշվիլիի ղեկավարած ընկերությունը նշում է, որ Հայաստանին մատակարարվում է միայն ռումինական և հունական նավթ, սակայն առևտրային գործողությունները տեղի են ունենում այնպիսի բարդ օֆշորային ցանցերի միջոցով, որ դրանց հետևելն ուղղակի անհնար է: Ուստի պատահական չեն հայկական մեդիա տիրույթում շրջանառվող այն ողջամիտ կասկածները, թե SOCAR-ը Հայաստանում ներդրում անելու ցանկություն ունեցող ընկերության միջոցով կարող է միջնորդավորված սողոսկել հայկական շուկա, դեմպինգի միջոցով մենաշնորհային դիրք գրավել և պայմաններ թելադրել։ Ու շատ տարօրինակ է, որ վրացական ներդրողը շատ մեծ ծավալի ներդրում է ցանկանում Հայաստանում անել հենց պատերազմի հետևանքով ստեղծված իրավիճակի պայմաններում, ի՞նչն էր նրան խանգարում այդ ներդրումն անել, օրինակ՝ պատերազմից առաջ, երբ իրավիճակն ավելի կայուն էր։ Ու ընդհանրապես, հարցը միայն այս նախագծի շրջանակներում չի ավարտվում։

Առաջիկայում ևս հնարավոր է հանկարծակի այնպիսի արտերկրյա ներդրողներ հայտնվեն, որոնց հետևում կանգնած կլինեն Թուրքիան ու Ադրբեջանը։ Թուրք-ադրբեջանական տանդեմի նպատակներից եկող վտանգները առավել քան իրական են, սակայն խնդիրը կապված է նաև Հայաստանի գործող իշխանությունների վարքագծի հետ։ Արդյոք նրանք, լուրջ վերլուծության ենթարկելով կասկածելի ներդրողների ծրագրերը, կարողանալո՞ւ են խափանել Թուրքիայից և Ադրբեջանից եկող վտանգները, թե՞ նախընտրելու են թուրքերի հետ «ախպերությունն» ու հանուն տնտեսական մի փոքր տեղաշարժի, որի դեպքում կարող են հայտարարել, թե խոստացված ներդրումներն են բերում, վաճառել Հայաստանի ինքնիշխանության և ինքնուրույն որոշումներ ընդունելու կարողության վերջին մնացորդները։ Չնայած ինչի՞ մասին ենք խոսում. փորձը ցույց է տալիս, որ այս իշխանությունները ցանկացած քայլի ընդունակ են։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում