Ինչպե՞ս չհայտնվել «կոտրած տաշտակի» առջև. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է. Պատմությունից և, ընդհանրապես, անցյալի իրադարձություններից, եթե նույնիսկ դրանցից անցել են ընդամենը ամիսներ, դասեր քաղելու թեման միշտ մնում է ակտուալ։ Պատմությունը կրկնվելու հատկություն ունի, և եթե դասեր չենք քաղում, անընդհատ նմանատիպ իրադարձությունների ենք բախվում։ Դրա համար կարևոր է հասկանալ ակնհայտ օրինաչափությունները։ Ու այսօր տեղի ունեցող գործընթացները խորքային առումով դիտարկելու դեպքում կարող ենք զուգահեռներ տանել Արցախի շուրջ տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ։

Երբ Ադրբեջանը «բնապահպանական» քողի ներքո ձեռնամուխ եղավ Արցախի շրջափակմանը, տարբեր երկրների մայրաքաղաքներից հայտարարություններ էին հնչում՝ Բաքվին կոչ անելով անհապաղ բացել Լաչինի միջանցքը։ Իսկ արդարադատության միջազգային դատարանը անցած տարվա փետրվարի 22-ին որոշեց Ադրբեջանին պարտավորեցնել ապահովել Լաչինի միջանցքով անխոչընդոտ երթևեկությունը։ Որոշ ժամանակ անց Հաագայի դատարանը վերահաստատեց իր որոշումը։

Ավելին՝ մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաներ էլ հայտարարում էին, թե Արցախի հայաթափումն իրենց համար կարմիր գիծ է։ Օրինակ՝ ԱՄՆ պետքարտուղարի՝ Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով տեղակալի պաշտոնակատար Յուրի Քիմը Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում Լեռնային Ղարաբաղում ճգնաժամի գնահատման վերաբերյալ լսումների ժամանակ ընդգծում էր, թե Միացյալ Նահանգները չի հանդուրժի էթնիկ զտումներ կամ այլ վայրագություններ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի նկատմամբ։ Միջազգային այսպիսի մթնոլորտի ձևավորումը ՀՀ իշխանությունների կողմից ներկայացվում էր որպես մեծ դիվանագիտական հաղթանակ։ Թվում էր, թե Ադրբեջանը չի համարձակվի նոր ագրեսիա ձեռնարկել շրջափակման մեջ գտնվող Արցախի նկատմամբ։ Հանրության շրջանում էլ այնպիսի մտայնություն էր ձևավորվել, թե, ի վերջո, Ադրբեջանը ստիպված է լինելու տեղի տալ միջազգային ճնշմանը։

Բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ միջազգային տարբեր շրջանակներից ընդամենը լոկ հայտարարություններ էին հնչում, որոնք չէին վերածվում համապատասխան գործողությունների։ Իսկ երբ Ադրբեջանը ագրեսիվ հարձակում գործեց ամիսներ շարունակ տոտալ շրջափակման մեջ գտնվող Արցախի վրա, Լաչինի միջանցքը բացելու մասին կոչեր հնչեցնող միջազգային հանրությունը նույնիսկ մատը մատին չտվեց Բաքվի գործողությունները կանխելու և թույլ չտալու ուղղությամբ։ Միջազգային դերակատարների անգործության արդյունքում Բաքուն մարսեց ագրեսիան, իսկ Ադրբեջանի կողմից իրագործված հանցագործություններին այդպես էլ համարժեք գնահատական չտրվեց։ Հիմա արդեն Ադրբեջանի նախագահը հրապարակային սպառնալիքներ է հնչեցնում Հայաստանի հասցեին և զինված ուժերին նախապատրաստում է Հայաստանի նկատմամբ նոր ագրեսիայի։

Փաստացի, ինչպես կանխատեսում են ոչ միայն հայաստանյան, այլև արտերկրյա փորձագետները, ՀՀ ինքնիշխան տարածք ադրբեջանական նոր ներխուժումն ընդամենը ժամանակի հարց է։ Ու այս պայմաններում մարդիկ կան՝ հիմնականում իշխանությունների կողմնակիցները, որ լուրջ դեմքով վերլուծություններ են կատարում, թե միջազգային հանրությունը թույլ չի տա՝ Ադրբեջանը խախտի Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը։ Նման մոտեցումը հիմնավորվում է նրանով, թե մի շարք միջազգային դերակատարների կողմից պարբերաբար ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու հայտարարություններ են հնչում։ Բունդեսթագից կոչ են անում ԵՄ-ին՝ ուշադրություն դարձնել Ալիևի՝ Հայաստանին ուղղված սպառնալիքներին, ԵՄ-ն իր հերթին Ադրբեջանին զգուշացնում է ծանր հետևանքների մասին Հայաստանի տարածքային ամբողջականության ցանկացած խախտման դեպքում։ Իսկ Ֆրանսիայի Սենատում էլ քննարկվելու է Հայաստանի տարածքային ամբողջականության աջակցության բանաձևը։

Բայց ամիսներ առաջ էլ Եվրոպայից ցույց էին տալիս, որ Լաչինի միջանցքի բացման հարցում նույնպիսի վճռականությամբ են տրամադրված։ Իսկ 2020 թվականի նոյեմբերին Ֆրանսիայի Սենատն ընդունեց Արցախի անկախությունը ճանաչելու անհրաժեշտության մասին բանաձևը։ Մի՞թե այդպիսով հնարավոր եղավ կանխել Արցախում ողբերգական իրադարձությունները։ Միջազգային հավաստիացումներն, իհարկե, կարևոր են, սակայն դրանք հալած յուղի տեղ ընդունելով ու «արխային» ընկնելով՝ այս անգամ ևս կարող ենք կանգնել կոտրած տաշտակի առաջ։ Եթե միջազգային հանրության կողմից իսկապես մտադրություն կա Հայաստանին աջակցելու, ապա հիմա պետք է Ադրբեջանի նկատմամբ արդեն կոնկրետ կոշտ քայլեր ձեռնարկվեին, պատժամիջոցներ սահմանվեին, սակայն այս ուղղությամբ գրեթե ոչինչ չի ձեռնարկվել։

Իսկ երբ միջազգային հանրությունը գործնականում ճնշում չի գործադրում Ադրբեջանի վրա, Ալիևը ոչ միայն մերժում է միջնորդների ներկայությունը, այլև բանակցությունների փոխարեն օրակարգ է բերում Հայաստանին նոր կապիտուլ յացիա ստորագրել տալու պարտադրանքը։ ՀՀ իշխանության ներկայացուցիչներն էլ հայտարարում են, որ եթե Ադրբեջանը չի համաձայնում 1970-ականների քարտեզին, ապա կարող են բանակցել, ասենք, 60-ականների քարտեզներով։ Իսկ Ադրբեջանն իրականում 1918 թվականի ինչ-որ «քարտեզ» է գտել ու դրանով է առաջնորդվում, որը հորինվել է Բաքվի կողմից՝ իր տարածքային հավակնությունները լեգիտիմացնելու համար։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում