Չպետք է կորոնավիրուսը լինի, հետո նոր հասկանանք, որ անիմաստ ազատազրկում են. փաստաբան

Անազատության մեջ գտնվող անձանց շրջանում կորոնավիրուսի զարգացման հավանականությունը բավական մեծ է. ՔԿՀ-ներում հասարակությունից մեկուսացած են, բայց աշխատողները գնում-գալիս են, ինտենսիվորեն շփվում, և այժմ  ողջ աշխարհում գործընթաց է տեղի ունենում, նաև մի շարք միջազգային կառույցների կոչերը հաշվի առնելով՝ խնդիր կա այս ֆոնին դիտարկել կալանավուրումը որպես երևույթ կիրառելու պրակտիկան: Այս մասին Yerevan.Today-ի հետ զրույցում ասաց փաստաբան Արամ Օրբելյանը՝ անդրադառնալով գլխավոր դատախազության այն հայտարարությանը, ըստ որի՝ կդիտարկվի կալանավորված անձանց այլընտրանքային խափանման միջոցի հարցը: 

«Այստեղ խոսքը պետք է մի քիչ ավելի խորքային լիներ. չպետք է կորոնավիրուսը լինի, հետո նոր հասկանանք, որ մարդկանց անիմաստ ազատազրկում են: Ազատազրկման քաղաքականությունն ինքնին պետք է շատ ավելի այլ մոդելով լինի, անազատության հետ կապված խափանման միջոցները պետք հնարավորինս չկիրառվեն: Այնինչ մենք տեսնում ենք բավականին ինտենսիվ կիրառում, և կորոնավիրուսը դեպքերից մեկն է, որը ցույց է տալիս այդ խնդրի սրությունը»,- նշեց փաստաբանը:

Անդրադառնալով խափանամն միջոցները փոխելու դեպքում դատախազության որոշման ընտրովի կիրառման հավանականությանը, Օրբելյանն ասաց. «Նման ռիսկ կա, բայց խնդրին պետք է նայել փոքր-ինչ այլ կոնտեքստում՝ դատական քննության ժամանակ համապատասխան որոշումն արդեն դատարանն է ընդունում և ոչ թե դատախազը: Եվ տեխնիկապես առանց նման հայտարարություն անելու էլ դատախազությունը կարող է հրաժարվել մի շարք  անձանց կալանքից: Հիմա ընդամենը հայտարարություն է արել՝ ցույց տալու համար, որ մենք հետևում ենք համաշխարհային թրենդներին»:

Փաստաբանը նշում է, որ այստեղ ավելի գլոբալ խնդիր կա, և առհասարակ՝ միջդատական վարույթի ժամանակ կալանքն այն ծավալով չպետք է երբեք կիրառվի, որով հիմա է կիրառվում. «Այնպես որ, այո՛, ընտրովիության ռիսկ կա, բայց դա պայմանավորված չէ այս գործիքի կիրառմամբ, այլ այն հանգամանքով, որ դատախազության պրոցեսների թափանցիկության, դատական վերահսկողության էֆեկտիվության հարցեր կան: Իրականում, եթե դատական վերահսկողության էֆեկտիվությունը միջդատական վարույթի նկատմամբ գա կամ մոտենա այն մակարդակին, որը բոլորս ենք ցանկանում, ապա ընտրովի կիրառելու հնարավորությունն էապես կնվազի»:

Մեր զրուցակցի խոսքով, այստեղ չպետք է դիտարկել գաղափարը, թե մարդիկ պետք է հայտնվե՞ն ազատության մեջ, թե՝ ոչ, որովհետև որոշ մարդիկ գտնվում են անազատության մեջ որպես պատիժ, որոշ դեպքերում էլ խափանման միջոցի նպատակ չի լինում, այլ քաղաքական հետապնդում, ապօրինի կալանավորում, ուրիշ նպատակով կալանավորում և այլն, ու նման դեպքերում ակնհայտ է, որ կապ չունի՝ ա՞յս գործիքը կկիրառվի, թե՞ ուրիշը կլինի. «Խոսքն այն մասին է, որ այս պարագայում չենք կիրառում համաներում. դա լրիվ ուրիշ գործիքակազմ կլիներ, և խնդիրը կլիներ համաներում անել՝ օրենքով, ինչպես պահանջում է Սահմանադրությունը: Հիմա խոսվում է մի գործիքակազմի, ներքին հանձնարարականի մասին, որ որոշ դեպքերում չկիրառեք խափանման միջոց: Ընդ որում, դա չի կարող դիտվել որպես պարտադիր հրահանգ բոլորի համար կատարելու այն դեպքում, երբ դատախազը կգտնի, որ ամեն դեպքում առկա են խափանման միջոցը չվերացնելու պայմաններ: Պայմանական օրինակ բերեմ՝ սերիական մարդասպանի, ահաբեկչի դեպքում պետք է խափանման միջոցը պահպանվի, բայց դա միևնույն ժամանակ ենթադրում է էապես բարձր ստանդարտ քրեակատարողական համակարգում՝ անվտանգությունն ապահովելու համար, որովհետև զուգահեռ մենք տեսնում ենք նաև հաջորդ խնդիրը, որ այդ համակարգում թեստերի քանակը, չհիվանդանալու երաշխիքները, բուժման հնարավորությունը և նմանատիպ մի շարք հարցեր որոշակի առումով խնդրահարույց են: Եվ անկախ դատախազության մոտեցումից՝ ՔԿՀ-ն ինքը պարտավոր է բաց թողնել այդ մարդկանց՝ անկախ դատարանի որոշման առկայությունից, որովհետև դա կարող է համարվել անմարդկային վերաբերմունք, խոշտանգում՝ կախված խնդրի խորությունից»:

Փաստաբանը հավելում է, որ իր խորին համոզմամբ՝ այսօր կալանավորումը որպես խափանման միջոց  շատ ավելի ինտենսիվ է կիրառվում, քան պետք է և թույլ է տրված Սահմանադրությամբ, Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով կամ հարիր է ժամանակակից ժողովրդավար հանարապետությանը. «Կարծում եմ՝ այս գործիքը կիրառելուց հետո էլ ոչ բոլոր մարդիկ են հայտնվելու ազատության մեջ, ովքեր պետք է հայտնվեին»:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ 2-րդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին, դատախազության հայտարարությունից անմիջապես առաջ հիվանդանոցից ՔԿՀ տեղափոխելուն և այն մտահոգությանը, որ հանարավո՞ր է սա միտումնավոր բնույթ է կրել, որպեսզի վերջինիս վրա չտարածվի որոշումը, փաստաբանը նշեց. «Այս պահին կդժվարանամ մեկնաբանել դրդապատճառները: Ֆորմալ պատճառն այն է, որ ըստ քրեակատարողական ծառայության՝ հիվանդանոցից դուրս է գրվել: Մենք հիմա որոշակի աշխատանք ենք անում այդ ուղղությամբ վերջնական պատկեր ունենալու համար, և այս պահին մեկնաբանություններից ձեռնպահ կմնամ: Առաջիկա մեկ-երկու աշխատանքային օրվա ընթացքում այս հարցին կարող ենք ավելի համապարփակ անդրադառնալ»:

Իսկ խոսելով հարցից, այսօր որևէ մեկին կալանքից ազատելը կամ անազատության մեջ պահելը չի՞ դարձել քաղաքական նպատակահարմարություն, և այս պարագայում էլ արդյո՞ք չեն լինի այդպիսի որոշումներ, փաստաբանն ասաց. «Ես չէի օգտագործի քաղաքականացված բառը: Կասեի, որ չի ապահովում Սահմանադրության  և մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով երաշխավորված անկախ դատարանի անկախ բառի իմաստը, որը ենթադրում է, որ անկախ ամեն ինչից՝ բացառությամբ օրենքից  ու Սահմանադրությունից, դատավորը պարտավոր է կաշկանդված լինել օրենքներով և անկախ լինել մնացած բոլոր հանգամանքներից, այդ թվում՝ հույզերից, հասարակական և քաղաքական ճնշումներից, ապագայի հետ կապված վախերից և այլն: Եվ այս ամենը պետության պարտավորությունն է, դա դատավորի անձի հատկանիշների մասին չէ, դրանք ինստիտուցիոնալ գործիքներ են, որոնք եթե չկան, մենք պետք է հույս չունենանք, որ մեր դատավորն անվախ կերպարով հանդես կգա:

Եվ երբ մենք տեսնում ենք, որ քաղաքական իշխանության տարբեր ներկայացուցիչներ՝ գործադիր ու օրենսդիր մարմիններից, նախատում, վախեցնում, խելք են սովորեցնում ու բացատրում, թե ինչպես պետք է աշխատի դատավորը, սա ձևավորում է միջավայր, որ դատավորը չի կարողանում անկախ գործել: Եվ այստեղ դատավորը չպետք է լինի անկախ, խիզախ, Սուպերմեն կամ Բեթմեն, նա պարզապես պետք է լինի մարդ, ով իր աշխատանքն է կատարում և լինեն առկա երաշխիքներ, որ իր աշխատանքը կատարելուց  ոչ մի խնդիր չի ունենա: Հիմա դրանք չկան, հետևաբար եթե չկան, մենք հետ ենք գալիս նրան, որ քաղաքական իրադրությունն ինչպիսի՞ն է այդ պահին, նմանատիպ որոշումներ կայացնեն, որոշ դեպքերում էլ այդ որոշումները հետաձգեն:

Գալով հարցին՝ կարո՞ղ է լինել քաղաքական նպատակահարմարություն՝ նշեմ, որ կարող է լինել քաղաքական նպատակահարմարությամբ պայմանավորված միջնորդությունների ներկայացում կամ չներկայացում, այսինքն, դատախազությունը կարող է որոշել՝ որոշ դեպքերում հանդես գալ, որոշ դեպքերում՝ ոչ, և այստեղ կարող է խտրական վերաբերմունք լինել՝ ում են միջնորդում, որ կալանքը փոփոխվի, ում՝ ոչ:

Եվ երկրորդ՝ իհարկե դատարաններում կարող է նաև որոշակի անկախության պակաս լինել և նմանատիպ հարցեր այլ լուծումներ ստանան: Մենք այսօր տեսնում ենք արդեն բազմաթիվ դեպքեր, ԶԼՄ-ներում առնվազն 4-5 դեպք աչքովս ընկել է, երբ դատավորներն իրենց վարույթում գտնվող գործերով, կորնավիրուսով պայմանվորված որշումներ են ընդունել՝ իրենց նախաձեռնությամբ, պաշտպանների միջնորդությամբ  կալանքները փոխել են այլ խափանման միջոցների: Հիմա կարևոր է, որ այս տենդենցը չսահմանափակվի քաղաքական զգայուն գործերով, որովհետև եթե դա սահմանափակվեց, կնշանակի, որ մենք ունենում ենք խտրական վերաբերմունք  կամ թաքնված օրակարգ՝ մի շարք անձանց ազատենք, մնացածներին չազատենք՝ անկախ ամեն ինչից»: