Սամվել Ալեքսանյանի, 1000 խոշոր հարկատուների և բյուջեի «մուտքագրումների» պարադոքսը

Պետական եկամուտների կոմիտեի կողմից 1000 խոշոր հարկ վճարողների և նրանց կողմից 2018թ․-ի հունվար-դեկտեմբերին վճարված հարկերի ցանկի առնչությամբ քննակվող գլխավոր թեման Սամվել Ալեքսանյանին պատկանող «Ալեքս Գրիգ» ընկերության կողմից 2017թ․-ի համեմատ շուրջ 5 մլրդ դրամով ավելի քիչ հարկեր վճարելու փաստն էր։ Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ ընդդիմադիր եղած ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանի սիրելի թեմաներից մեկը Սամվել Ալեքսանյանին հարկերը թաքցնելու մեջ մեղադրելն էր, բնական է, որ «թավշյա» կառավարության իշխանության ժամանակ այս գործարարի կողմից ավելի քիչ հարկ վճարելը սկանդալային պետք է լիներ։ Ի՞նչ է տեղի ունեցել իրականում այստեղ և ի՞նչ կարելի է ասել 1000 խոշոր հարկ վճարողների վճարած հարկերի մասին ընդհանրապես։

2018 թ․-ին Սամվել Ալեքսանյանին պատկանող «Ալեքս Գրիգը» վճարել է 16 մլրդ դրամ, «Նատալի ֆարմը»՝ 5 մլրդ դրամ, «Ալեքս էնդ հոլդինգը»՝ 2,8 մլրդ դրամ, «Ալեքս տեքստիլը»՝ 788 մլն դրամ։ Ընդհանուր առմամբ, այս գործարարին պատկանող ընկերությունների վճարած հարկերի գումարը 2018թ․-ին կազմել է մոտ 24,6 մլրդ դրամ։

2017 թ․-ին «Ալեքս հոլդինգը» վճարել էր 21,4 մլրդ դրամ, «Նատալի ֆարմը»՝ 3,5 մլրդ դրամ, «Ալեքս Գրիգը»՝ 480 մլն դրամ, «Ալեքս տեքստիլը»՝ 423 մլն դրամ։ 2017 թ․-ին Սամվել Ալեքսանյանի ընկերությունների կողմից վճարված հարկերի ընդհանուր գումարը կազմել է մոտ 25,8 մլրդ դրամ։

Հետևաբար, 2017 թ․-ի համեմատ Սամվել Ալեքսանյանի բոլոր ընկերությունները միասին վեցրած մոտ 1,2 մլրդ դրամով են պակաս հարկեր վճարել։ Սա, ճիշտ է, 5 մլրդ դրամ չէ, բայց փաստում է, որ նախկին իշխանության «թիվ 1 օլիգարխի» կոչումը Նիկոլ Փաշինյանի կողմից ստացած գործարարը ավելի քիչ հարկեր է վճարել նոր իշխանության ժամանակ։ Այս իրավիճակը երկու բացատրություն ունի։

Առաջինը՝ հանուն արդարության հարկ է հիշել, որ «ժողովրդի» վարչապետի առաջին ցուցադրական բեմադրությունը ուղղված էր հենց Սամվել Ալեքսանյանի դեմ։ Երկրի վարչապետի պաշտոնում հայտնված մարդը կոչ արեց բոյկոտել «կոռուպցիոներներին» և գնումներ չկատարել «Երևան Սիթի» սուպերմարկետներից, որից հետո այս ցանցի շրջանառությանը էապես նվազեց։ Սակայն, մյուս կողմից էլ շրջանառության հարկի փոխարեն, որ վճարվում էր այս ցանցին գյուղմթերքների մատարակարող մի քանի հարյուր գրանցված ընկերությունների միջոցով, հարկադրվեց որպեսզի դա արվի մեկ ընկերության միջոցով և վճարելով ավելացված արժեքի հարկ։ Այլ խոոսքերով, 5 տոկոսի փոխարեն այս սուպերմարկետներին ցանցը, մի շարք ապրանքների մասով սկսեց վճարել 20 տոկոս հարկ։ Այսինքն, մի կողմից վճարվելիք հարկերը պետք է նվազած լինեն, մյուս կողմից ավելացած։

Թե այս ամենի արդյունքում կոնկրետ ի՞նչ չափով կարող էր փոխվել վճարված հարկերի չափը, դժվար է ասել առանց խորամուխ լինելու այս ընկերությունների հաշվապահական տվյալների մեջ։ Սակայն, ակնհայտ է մեկ բան, եթե Սամվել Ալեքսանյանը կարողանում է ավելի քիչ վճարել, օլիգարխից վերածվել է «սեփականատիրոջ», սկսել է արտադրել «թավշյա» օղի, դա հենց այնպես չի կարող լինել։ Առանց երկրի ղեկը վերցրած մարդու կողմից, այսպես ասած, «պռախոդ» տալու, դա պարզապես անհնար կլիներ։ Իմիջիայլոց, նշենք, որ «օդում կախված լուրերի» համաձայն, Սամվել Ալեքսանյանն է ֆինանսավորում իշխող կուսակցության գրասենյակների վարձակալության, վարչապետի կնոջ անձնական ծախսերը, ինչպես նաև աջակցել է վարչապետի կնոջ եղբոր պատգամավոր ընտրվելուն Մալաթիայի ընտրատարածքից, որտեղից սովորաբար ընտրվում էր ինքը՝ Ալեքսանյանը։    

Ինչ վերաբերվում է 1000 խոշոր հարկատուների վճարած հարկերի չափին, ապա 2018 թ-ին նրանք միասին վերցրած վճարել են 926 մլրդ դրամ, իսկ 2017 թ․-ին վճարել էին՝ 807 մլրդ դրամ։ Այսինքն, անցած տարի խոշոր հարկատուները միասին վերցրած մոտ 119 մլրդ դրամով ավելի շատ հարկեր են վճարել, քան 2017 թ․-ին։ Սակայն թե՛ այս, թե՛ պետական բյուջեի եկամուտների ցուցանիշների կատարումը լուրջ տարակուսանքի տեղիք էր տվել, քանի որ 11 ամիսների ցուցանիշով բյուջեի ծրագիրը թերակատարվում էր, իսկ դեկտեմբեր ամսին հանկարծ կտրուկ ավելացան մուտքերը։ Այս պարադոքսը բացահայտել էր լրատվամիջոցը։ Մասնավորապես, ինչպես նշված է տվյալ հրապարակման մեջ․ «2018թ. դեկտեմբերի 20-ից հետո` դեկտեմբերի 24-28-ն ընկած ժամանակահատվածում, մի քանի տասնյակ հարկ վճարողների միասնական հաշվին առկա գումարներն ինչ-որ արհեստական հիմքերով (կամ հաշվարկի ճշգրտում կամ ստուգման ակտ, և այլն) մուտքագրվել են բյուջե (ճանաչվել է հարկային եկամուտ)՝ այդ գումարները 2019թ. աոաջին երկու ամիսներին հետ վերադարձնելու պայմանով»։ Բնական է, որ դա առավելապես խոշոր հարկատուների հետ պայմանավորված գործողություններ են եղել։

Նման կերպ բյուջեի եկամուտներ ցույց տալու մոտեցմամբ նախ` ցանկալին իրականության տեղ է ներկայացվում, ապա` հետագայում դա լուրջ կասկածներ է առաջացնելու բյուջեի եկամուտների ցուցանիշների արժանահավատության վերաբերյալ։ Այն, որ իրականությունը այլ է, քան բյուջեի եկամուտների կատարման վերաբերյալ (այդ թվում խոշոր հարկատուների կողմից) պաշոնական վիճակագրությունն է ներկայացնում, փաստում է կրթական, մշակութային և առողջապահական համակարգի աշխատակիցների աշխատավարձերի վճարման աննախադեպ ուշացումը, ինչը չէր եղել վերջին 15-20 տարիների ընթացքում։

Արա Մարտիրոսյան