«Կարճ ասած»․ Խաղաղության պայմանագի՞ր է, թե «ղազագիր»․ Խաղաղություն բառին չխաբվեք

Ի՞նչ է պայմանագիրը․ պայմանագիրը գրավոր համաձայնություն է՝ կողմերի փոխադարձ պարտավորություններով։ Ի՞նչ է պարտավորագիրը․ դա էլ գրավոր համաձայնություն է պարտավորություն, հանձնառություն ստանձնելու մասին։ Արդի հայերեն բառարանում մի բառ կա, որը շատ վատ է հնչում, բայց բոլորդ գիտեք․ դա ղազագիրն է։ Ի՞նչ է ղազագիրը․ գրություն է հնազանդության, հպատակության մասին։ Ղազագիրը շատ հայտնի է հատկապես խաղերում, օրինակ՝ Նարդի խաղում, երբ մշտապես պարտվողը, ումից պարտվել է, գրում-ստորագրում է ղազագիր, որ նրա ղազն է։

Շատ ենք լսում թե այն, ինչ պատրաստվում են ստորագրել Նիկոլ Փաշինյանն ու Իլհամ Ալիևը, եթե, իհարկե, ստորագրեն, ընդհանրապես խաղաղության հետ կապ չունի։ Նիկոլենք էլ են ասում, որ դա խաղաղություն չի երաշխավորում։ Բայց եկեք հասկանանք՝ դա պայմանագի՞ր է, ընդհանրապես, պարտավորագի՞ր է, գուցե ղազագի՞ր է, թե ինչ է։

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ Ադրբեջանն ու Հայաստանն արդեն համաձայնեցրել են «խաղաղության պայմանագրի» տեքստի գրեթե 80%-ը։ Ասում է, որ 1000 կիլոմետրանոց սահման կա ընդհանուր, որի 13 կիլոմետրը սահմանազատված է, ու հույս է հայտնում, որ խաղաղության համաձայնագիր կստորագրվի Ադրբեջանի ներկայացրած նախաձեռնությամբ։ Ալիևն ասում, որ 13 կիլոմետրը, այսինքն՝ Տավուշի հատվածը, իր ուզածով սամանազատվել է և շարժվելու է առաջ՝ մյուս 1000 կիլոմետրով։ Ադրբեջանը բազմիցս է հայտարարել, որ բանակցությունները տեղի են ունենում իրենց պայմաններով և օրակարգով։

Պայմանագիրը փոխադարձ պայմանավորվածություների մասին է, կողմերի պարտավորություններով։ Ի՞նչ է պարտավորվում Ադրբեջանը։ Մենք ունենք մեր աչքի առաջ Տավուշի օրինակը․ ո՞րն էր Հայաստանի պարտավորությունը, հանձնել գյուղեր։ Ո՞րն էր Ադրբեջանի պարտավորությունը․ ըստ երևույթին՝ միայն հետևյալն էր՝ վերցնել էն գյուղերը, որ Հայաստանը հանձնում է։ Նիկոլը հանձնեց, բայց չստացավ էն 9 գյուղի տարածքները, որ գտնվում են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։ Ադրբեջանն ասում է պետք է անկլավներ տաս, բայց մենք ոչինչ չունենք տալու, ոչ մի միլիմետր էլ դուրս չեմ գալու էն տարածքներից, որ օկուպացրել եմ, առայժմ՝ 200 քառակուսի կիլոմետր։ Այսինքն փոխադարձ պարտավորություն չկա, կա Հայաստանի պարտավորություն։ Իսկ դա, արդեն, պայմանագիր չէ։

Նիկոլ Փաշինյանն օգոստոսի 3-ի ասուլիսում ասում է, թե խաղաղության պայմանագրի 17 կետից 13 կետը համաձայնեցված է, ու Ալիևին առաջարկում է ստորագրել․ 3-ի հարցում էլ, ասում է,  բառապաշարի շուրջ է համաձայնությունը, էն մի կետը վիճելի է։ Նիկոլ Փաշինյանը չի ասում՝ ինչ բովանդակություն ունեն այդ 17 կետը․ գաղտնիք է։ Ընդամենը կոչ է անում ստորագրել, իրեն դատարկ թուղթ էլ լինի, պետք է, մենակ թե անունը խաղաղության պայմանագիր լինի, որ ցույց տա իրեն դեռ հավատացող մոլորյալներին։ Ինքը պատրաստ է ստորագրել մի բանի տակ, որի կարևորը վերնագիրն է։

Այդ փաստաթղթի 13 կետը պատրաստ է ստորագրման, բայց անգամ այդ՝ վերջնականացրած փուլում հանրությունից թաքուն է պահում։ Հազար անգամ ասել են, թե ժողովրդից բան չեն թաքցնելու, իհարկե՝ Արցախի հանձնումը, Գորիս-Կապան մայրուու հանձնումը, Շուռնուխի կեսի հանձնումը, Կիրանցի մի մասի հանձնումը և այլն չհաշված։ Բայց ամեն ինչ անում են թաքուն․ ստորագրեն՝ փաստի առաջ են կանգնեցնելու ժողովրդին․ որովհետև փաստաթուղթը, որը կազմել են հաղթողն ու պարտվողը, պարտվող կողմի բանակցողի՝ հրապարակային մշտական նվաստացման պայմաններում, ինչի՞ մասին պետք է լինի։ Հրապարակեք իմանանք մեջը ինչ է գրած․ գուցե կետերից մեկով ադրբեջանցիները գալու են Հայաստանում ապրեն, մյուսով գրել եք, որ Հայաստանը պետք է բանակ չունենա, զենք չունենա, կետերից երրորդով գրեել եք, որ ամեն գյուղից 50 հեկտար հող եք հանձնելու Ադրբեջանին, ինչպես Կիրանցում։ Գուցե գրել եք, որ պետք է Հայաստանը հրաժարվի Ադրբեջանի դեմ հայցերից, մյուսով է գրե ք, որ Հայաստանը պետք է միլիարդավոր դոլարների փոխհատուցում տա Ադրբեջանին։ Ինչի՞ մասին է այդ 17 կետը։

Ալիևն ասում է՝ իմ օրակարգով են բանակցությունները․ և ուրեմն ի՞նչ օրակարգ է։ Եթե խաղաղության պայմանագիրը խաղաղության մասին է, ինչո՞ւ է Նիկոլը հայտարարում, թե Ադրբեջանը Հայաստանի 7 մարզն ուզում է լրիվ կամ մասնակի, ինչո՞ւ են ադրբեջանական քարտեզներում Հայաստանը Ադրբեջանի մեջ, ինչո՞ւ են Ադրբեջանում ստեղծել այսպես կոչված՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի վտարանդի կառավարություն»՝ պետական մակարդակով։ Բա չիմանա՞նք՝ էդ 17 կետերից որևէ մեկում «Արևմտյան Ադրբեջան» ձևակերպում կա թե ոչ։ Դու 900 անամ հայատրարել ես, որ ճանաչում ես Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը․ ո՞ւր է Ալիևի մեկ ելույթ, որով ճանաչում է քո երկրի տարածքային ամբողջաանությունը։ Ընդդիմադիր պատգամավորները, օրինակ, որ ծանոթացել են բանակցվող նյութերի, ասում են՝ ահավոր է։ Դրանից հետո ոչ թե բանակցություններն ես վերափոխում, այլ արգելում ես ընդդիմադիրներին ծանոթանալ նյութերին։

Այնպես որ, պայմանագիր մի ասեք դրան, որով, վստահաբար, Հայաստանը պարտավորություններ է ստանձնում, Ադրբեջանն էլ հետևում է, որ կատարի պարտավորությունները՝ խոստանալով պայմաններ ստեղծել դրանք կատարելու համար, օրինակ՝ չկրակի, որ հանգիստ հանձնես կամ կրակի, որ ափալ-թափալ հանձնես։ Սրանց ասած պայմանագիրը ավելի շատ պարտավորագրի է նման՝ սա էլ կանես, նա է  կանես, սա էլ կտաս։ 

Ու դեռ հարց է՝ եթե Ադրբեջանն էլ որևէ բան ստանձնի, կատարելու է՞, թե չէ․ նոյեմբերի 9-ի կապիտուլյացիոն փաստաթղթի 9 կետը ինչի՞ մասին էին՝ պետք է Հայաստանը հանձնի մինչև նոյեմբերի 15-ը էս, մինչև դեկտեմբերի 1-ը՝ էս, պետք է հանձնի, հանձնի ու հանձնի․ Ադրբեջանը պարտավորվում էր ընդամենը գերիներին տալ, դա էլ չարեց, պարտավորվում էր միջանցք տալ, չտվեց, պարտավորվել է կոմունիկացիա բացել, չի բացում։ Էնպես որ, Նիկոլի պայմանագրերը գիտենք ինչ են դառնում։

Իսկ կարող ա՞ էդ թղթի ճիշտ անունը ղազագիրն է։ Օգոստոսի 31-ի ասուլիսում նաև ասում է՝ պատրաստ է պայմանագրի վերնագիրը և նախաբանը։ Նույն կերպ, ղազագիրը բաղկացած է լինում երկու մասից՝ վերնագիր ու կարճ պրիամբուլա այն մասին, որ այսինչ այսինչյանը այսինչ այսինչի ղազն է, այսինչ այսինչը այսինչ այսինչյանի ղազատերն է։ Ու եթե Նիկոլն այդ ղազագիրն ուղարկի ԱԺ վավերացման, դեմ քվեարկող ՔՊ-ական կլինի՞։ Մարդուն պատվիրակել եք բանակցելու, որոշվել է, որ պատերազմից հետո ինքը պետք է շարունակի բանակցել, իր ուժն էլ պայմանագրին չի հերիքում, հերիքում է ղազագրին։ Բայց, ժողովուրդ ջան, դու պետք է որոշես՝ պայմանագի՞ր ես ուզում, թե՞ ղազագիր։

Կարծում եմ՝ պետք է առաջանա պահանջ՝ հրապարակել պայմանագրի կետերը։ Թե՛ էն 13-ը, որ համաձայնեցրել են, թե՛ էն 3-ը, որի բառապաշարն են համաձայնեցրել, թե՛ էն մեկը, որի շուրջ հմաձայնություն չկա։ Վաղը, եթե ստորագրվի, գուցե պարզվի՝ խաղաղություն սիրուն անվան տակ այն վատ կետերից են, որոնք արդեն թվարկեցի։ Մի՛ խաբվեք «խաղաղություն» բառին։ Օրինակ՝ Անգլիացի գրող Օլդոս Հաքսլին շատ սիրուն վերնագրով վեպ ունի՝ «Հիասքանչ նոր աշխարհը»։ Ինչքա՜ն լավ վերնագիր է, չէ՞։ Թվում է, թե աշխարհի հրաշալիքների, փայլուն նորարարությունների, երկրի վրա դրախտի մասին է․ վերնագիրն այդպես է հուշում․ բայց կարդում ես ու աշխարհի մասին է, որտեղ ամեն մեկը վերահսկողության տակ է, մարդիկ ապրում են ի ծնե ճնշված, ծնվում են անոթներում, դասակարգվում են ի ծնե, անգամ գիրք չեն կարդում, որ չմտածեն և այլն։

Կամ Վիլյամ Սարոյանի «Մարդկային կատակերգությունը»։ Վերնագիրը կատակերգական, հումորային բան է հուշում, բովանդակությունը՝ պատերազմ, կորուստներ, մարդկային տառապանք, կյանքի դժվարություններ։

Ժողովուրդ ջան, կրկնում եմ, մի՛ խաբվեք խաղաղություն բառին, մանավանդ լինելով «Ապագա կա» կարգախոսի զոհը։

Կարճ ասած՝ այս իշխանությունը, որը խոստանում էր լինել ամբողջովին բաց, դարձել է երևի աշարհի ամենաթաքունը որոշումներ կայացնող կառավարությունը։ Իրենց պայմանավորվածությունները, հանձնումները, բանակցությունները, ամենը թաքուն են հանրությունից, դրանց մասին իմանում ենք պտուղները քաղելու ժամանակ, երբ բացահայտվում են փաստաթղթերը։

Բայց հարց է՝ ի՞նչ պարտքերի տակ եք ընկել, ի՞նչ խոստումներ եք տվել, ի՞նչ թղթեր եք ստորագրել, որոնք բացահայտվելու են վաղը՝ իշխանափոխությունից հետո։ Ի՞նչ բեռի տակ է ընկնելու հայ ժողովուրդը՝ ձեր այսօրվա թաքուն գործունեության արդյունքում։ Առաջ ասում էր՝ «այ քեզ բան, ինչ ուզում՝ բանակցում եմ»․ տսանք ինչ է բանակցում։ Հիմա դա դարձել է՝ ինչ ուզում՝ ստորագրում եմ»։

Սևակ Հակոբյան