Մեծ ավանտյուրա՝ բյուջեի հաշվին

Կառավարությունը 2020 թվականի պետական բյուջեից 176 միլիոն 386 հազար դրամ կհատկացնի վարչապետի աշխատակազմին՝ սփյուռքահայ երիտասարդներին ՀՀ պետական կառավարման համակարգում աշխատանքի ներգրավելու համար։ Ծրագրի նպատակն է սփյուռքահայ երիտասարդների փորձն ու գիտելիքները ներդնել համապատասխան ոլորտների բարելավման և զարգացման, քաղաքականությունների և ծրագրերի մշակման գործում:

 Միջոցառման շրջանակներում ՀՀ կառավարությունը հոգալու է մասնակիցների՝ դեպի Հայաստան և հակառակ ուղղությամբ ավիատոմսերի ծախսերը, ինչպես նաև ապահովելու է նրանց կեցության ծախսերը՝ որը յուրաքանչյուր մասնակցի համար կկազմի 336,0 հազ. դրամ: Իսկ սա նշանակում է, որ պիլոտային, չփորձված, որևէ կերպ արդյունք չգրանցած ծրագրի բյուջեն կկազմի 455 միլիոն դրամ, այսինքն յուրաքանչյուր երիտասարդի վրա ծախսվելու է 4,5 միլիոն դրամ:

 Մի քանի ամիս շարունակ PR-վող այս ծրագրի արդյունավետությունը դժվար չէ կանխորոշել։ Մեզ մոտ նմանատիպ աղմուկ աղաղակով գովազդված ծրագրերի պակաս վերջին տարիներին չի եղել։ Ամիսներով լայվերի և ամենատարբեր լրատվամիջոցների միջոցով գովազդվել է դարի գաղափարը, իսկ հետո կամ մոռացության է մատնվել կամ անհաջողության։

 Այդպիսին էր, օրինակ, կառավարության «կադրերի բանկի» գաղափարը։ 2018թ. նոյեմբերին վարչապետը սոցիալական ցանցերի միջոցով տեղեկացրեց կադրային բանկ ստեղծելու մասին։ Մեկ ու կես տարվա ընթացքում կադրերի բանկին դիմել էր շուրջ 2500 քաղաքացի, սակայն աշխատանքի անցել էին ընդամենը հինգը, որից երկուսը կարճ ժամանակ անց ազատվել էր աշխատանքից։ Դժվար է պատկերացնել, որ այդ 2500 քաղաքացու մեջ չկային այն հարյուրը, որոնց կարիքը մենք այդքան ունենք, և որոնց բավականին լուրջ ծախսերի դիմաց հրավիրում են Հայաստան։

 Սփյուռքի հետ համագործակցությունը անչափ կարևոր է, և այստեղ երկրորդ կարծիք լինել չի կարող, բայց միամտություն է կարծել, որ հարյուր անփորձ, բուհերը նոր ավարտած երիտասարդները գալու են աշխարհի տարբեր ծայրերից ու փրկեն Հայաստանի իշխանությունը փնթի և անարդյունավետ կառավարումից։ Ո՞վ կամ ինչպե՞ս է որոշելու նրանց մասնագիտական որակները։ Կամ, արդյոք, այդ երիտասարդները ազդելու են հենց սփյուռքի գործերով գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակի աշխատանքի վրա, որն աչքի է ընկնում կառավարման ոլորտում անարդյունավետ, ոչ պրոֆեսիոնալ աշխատանքով։ Թե ինչ է տալու դա կառավարման համակարգին շատ վիճելի է, որովհետև որոշումներ կայացնելու բուն գործընթացի վրա այդ մասնագետների աշխատանքը ազդեցություն չի կարող և չպետք է ունենա, իսկ ընթացիկ աշխատանքների արդյունավետության բարձրացման այլ, ավելի արդյունավետ մեխանիզմներ կան։

Սփյուռքի հանձնակատարի գրասենյակի կողմից որպես դարի աննախադեպ գաղափար ներկայացվող այս ծրագիրը 2017թ. Եվրամիության աջակցությամբ արդեն իսկ Հայաստանում իրագործվել է։ Եթե կառավարությունն այնքան էր ոգևորված էր այդ ծրագրի արդյունքներով, որ որոշեց պետական մակարդակով իրականացնել նմանատիպ ծրագիր, ապա պետք է հաշվի առներ, որ «YES Armenia» ծրագրում պահպանվել էր Հայաստանից և սփյուռքից ընդգրկված երիտասարդների համամասնությունը։

 Գլխավոր հարցը, որ ծագում է «Ի գործ» ծրագրի հետ կապված, ինչու նույն նպատակի համար չի օգտագործվում մեր երիտասարդների ներուժը։ Այն որ մեր կառավարությունը, ըստ էության չի վստահում մեր կրթական համակարգին և տեղի կրթությամբ մասնագետներին, լուրջ քննարկման թեմա է։ Բայց ստացվում է մի իրավիճակ, երբ նույնիսկ աշխարհի առաջատար բուհերում կրթություն ստացած մեր երիտասարդներին չի առաջարկվում նույնպիսի պայմաններ, ինչպիսին առաջիկայում առաջարկելու ենք սփյուռքահայ հարյուր երիտասարդի։

 Սա կարող է ունենալ երկակի բացասական հետևանք.

 Նախ՝ այն բացասական ազդեցություն է ունենալու աշխատաշուկայի վրա՝ մրցակցությունը դառնում է անարդար և անհասկանալի, և երկրորդ՝ սրանով քանդվում է «Իմ քայլը» և «Լույս» հիմնադրամների տրամաբանությունը։ Ո՞րն է աշխարհի տարբեր բուհերում ուսանելու համար ֆինանսական աջակցության տրամադրման տրամաբանությունը, եթե դրսում կրթություն ստացած և Հայաստան վերադարձացած երիտասարդը մնալու է անգործ, իսկ իր փոխարեն նախապատվությունը տրվելու է «Ի գործ» ծրագրի շրջանակներում Հայաստան հրավիրված սփյուռքահայ մասնագետին։

 Եվ ի վերջո, գլխավոր հետևանքը երիտասարդների արտագաղթի ծավալներն են լինելու։ Դրսի նշանավոր բուհերում կրթություն ստացած երիտասարդը աշխատանք գտնելու մի քանի անհաջող փորձից հետո ընտրելու է հեռանալու ճանապարհը։ Հայաստանի հարյուրավոր ու հազարավոր գործազուրկ երիտասարդներ կգնան երկրից և իրենց փորձն ու գիտելիքները կներդնեն օտար երկրների համապատասխան ոլորտների բարելավման և զարգացման գործում։ Երիտասարդ մասնագետների արտագաղթը կդառնա անվերահսկելի, իսկ հետո անիվը հետ շրջել չենք կարողանա։

 Սա ամենավատ ընտրված պահն է նման ծրագրի իրականացման համար։ Հայաստանում և ամբողջ աշխարհում համավարակի և դրա հարուցած տնտեսական և բազում այլ հետևանքների պայմաններում այս մոտեցումը կկոտրի բազմաթիվ մարդկանց ճակատագրեր։

 Եվ վերջում, ըստ սփյուռքի հանձնակատարի գրասենյակի այս ծրագրով փորձ է արվելու նպաստել մասնագիտական հայրենադարձությանը։ Ցավոք, այդպիսի առանցքային պաշտոնում գտնվող անձը շատ սահմանափակ պատկերացումներ ունի հայրենադարձության մասին։ Հակառակ դեպքում լավ կգիտակցեր, որ հայրենադարձությունը պայմանավորված է տնտեսական, սոցիալական և մի շարք այլ գործոնների ամբողջությամբ, և միայն մեկ տարի սփյուռքահայերին աշխատանքի անվան տակ երկրում պահելով հայրենադարձության հարց չի լուծվելու։

 Արդյունքում մեր լավ մասնագետները պարզապես կհեռանան, իսկ հյուրերը ամեն պահի դա անելու են։ Տակը կմնա մասնագետների պակաս, որը ոչ մի «Ի գործ» ծրագիր չի լրացնելու։

 Էլինար Վարդանյան

Այլընտրանքային նախագծեր խումբ