Խնդրահարույց կետեր՝ «ապօրինի գույքի բռնագանձման մասին» օրենքում․ «Հրապարակ»

«Հրապարակ»-ը գրում է․ «Իշխանություններն ամեն գնով անցկացրին «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» օրենքը: Այն ուժի մեջ է մտնելու 2020 թվականի մայիսի 23-ից։ Այդ օրվանից սկսած՝ իրավապահները, ի մասնավորի՝ դատախազությունը, կանցնեն գործի եւ կսկսեն ապօրինի ծագում ունեցող գույք հայտնաբերել, բնականաբար, հիմնականում՝ նախկինների մոտ։ Իրենք դեռ չեն հասցրել ապօրինի ծագմամբ գույք ձեռք գցել կամ հասցրել են, բայց դեռ ջրի երես դուրս չի եկել, կամ՝ դեռ դրա ժամանակը չի եկել։  Նույն օրն ուժի մեջ է մտնելու նաեւ նշված օրենքի հետ փոխկապակցված՝ «Դատախազության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքը, որի հիման վրա անցկացվելու են ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձմանն ուղղված գործառույթներ իրականացնող դատախազների եւ գլխավոր դատախազի՝ այդ ոլորտը համակարգող տեղակալի թեկնածությունների ցուցակների համալրման նպատակով մրցույթներ:

Օրենքը բազմաթիվ քննադատությունների արժանացավ, քանի որ մի շարք հարցեր է  առաջացնում, թե ինչպես, ում ցուցմունքի հիման վրա, ինչ առիթով են իրավապահները, այդ թվում՝ դատախազությունը, «հայտնաբերելու» այդ ապօրինի ծագում ունեցող գույքը, ու ինչպես է ընթանալու այդ գործընթացը։

Արդարադատության նախկին նախարար Դավիթ Հարությունյանի մոտ, օրինակ, տարակուսանքի տեղիք է տվել օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, որի համաձայն՝ ուսումնասիրություն սկսելու համար հիմք է «օրինական ուժի մեջ մտած մեղադրական դատական ակտը», որով հաստատվում է օրենքով նախատեսված հանցագործություններից որեւէ մեկի կատարումը, եւ տվյալ քրեական գործի նյութերով առկա են բավարար հիմքեր՝ կասկածելու, որ դատապարտված անձին կամ նրա հետ փոխկապակցված անձին պատկանում է ապօրինի ծագում ունեցող գույք, որը չի բռնագանձվել դատավճռով:

«Նորմի ձեւակերպումը բավարար հստակ չէ՝ հասկանալու համար, թե ինչ դեպքերին է խոսքը վերաբերում․ ինչո՞ւ բռնագանձումը տեղի չի ունեցել՝ անհնարինության, դատապարտյալի մեղքով կամ, օրինակ, նաեւ իրավասու պետական մարմնի մեղքով, պատշաճ քննություն չկատարելու արդյունքում: Այս պարագայում ստացվում է, որ արդեն իսկ իր արարքի համար քրեական պատիժ կրած անձը կրկին անգամ ենթարկվում է պատասխանատվության, այս անգամ էլ՝ իբր «քաղաքացիաիրավական» պատասխանատվության»,- մեզ հետ զրույցում իր տարակուսանքն արտահայտեց պարոն Հարությունյանը։

Նրա կարծիքով, խնդրահարույց է նաեւ օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված մյուս հիմքը, որի համաձայն՝ իրավասու մարմինը սկսում է գույքի ծագման օրինականության վերաբերյալ ուսումնասիրությունը, այն է՝ եթե հարուցված քրեական գործով անձը որպես մեղադրյալ է ներգրավվել օրենքով նախատեսված հանցագործություններից որեւէ մեկի կատարման համար, եւ առկա են բավարար հիմքեր՝ կասկածելու, որ առկա է ապօրինի ծագում ունեցող գույք: «Այս պարագայում խնդրահարույց է այն հանգամանքը, թե ինչու, երբ անձը դեռեւս ունի մեղադրյալի կարգավիճակ, եւ քրեական վարույթը դեռ ընթանում է, ապօրինի ծագում ունեցող գույքը չի բռնագանձվում քրեական դատավարության վարույթի շրջանակներում, այլ զուգահեռ նախաձեռնվում է քաղաքացիադատավարական վարույթ՝ անձին զրկելով մի շարք քրեադատավարական իրավունքներից, ինչպես նաեւ անձին ծանրաբեռնելով՝ մասնակցելու 2 տարբեր դատավարությունների: Այս հիմքը նաեւ անորոշ է, քանի որ նորմի ձեւակերպումից պարզ չէ, թե ինչ կապ պետք է լինի մեղադրյալի եւ ապօրինի ծագում ունեցող գույքի միջեւ. ապօրինի ծագում ունեցող գույքը պետք է պատկանի մեղադրյալի՞ն կամ վերջինիս հետ փոխկապակցված անձի՞ն, թե՞, առհասարակ, տվյալ գործով որեւիցե կարգավիճակ ունեցող անձի, կամ տվյալ գործի նյութերով առկա լինեն տեղեկություններ ապօրինի ծագում ունեցող գույքի վերաբերյալ, անկախ դրա՝ մեղադրյալին կամ այլ անձին պատկանելու հանգամանքից»:

Ամենախնդրահարույց հիմքը, սակայն, ըստ նախկին նախարարի, օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսվածն է, որի համաձայն՝ իրավասու մարմինը սկսում է ուսումնասիրություն, եթե «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» օրենքով սահմանված օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված տվյալներով առկա են բավարար հիմքեր՝ կասկածելու, որ պաշտոնատար անձին կամ նրա հետ փոխկապակցված անձին պատկանում է ապօրինի ծագում ունեցող գույք:

Թեեւ արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը բազմիցս նշել է, որ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված տվյալների հիմքով գույքի ծագման օրինականության ստուգման գործընթաց սկսելը նախատեսված է բացառապես պաշտոնատար անձ համարվողների համար, սակայն նորմի տեքստն այլ բանի մասին է վկայում: Նշված նորմում «պաշտոնատար անձ» եւ «նրա հետ փոխկապակցված անձ» հասկացություններն առանձնացված են «կամ» շաղկապով, որը, ըստ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի, հանդիսանում է դրանից առաջ եւ հետո նշված պայմաններն առանձնացնող արտահայտություն, այսինքն՝ թվարկված բոլոր պայմաններից բավական է միայն մեկի առկայությունը (16-րդ հոդվածի 3-րդ մաս): Ասել է թե՝ իրավասու մարմինը կարող է օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ ձեռնարկել ինչպես պաշտոնատար անձի, այնպես էլ վերջինիս հետ փոխկապակցված անձի նկատմամբ: «Հաշվի առնելով նախագծում «պաշտոնատար անձ» եւ «փոխկապակցված անձ» հասկացություններին տրված չափազանց լայն սահմանումը՝ այս նորմը կարող է ունենալ բավականին հեռուն գնացող միջամտություն այլ անձանց իրավունքների նկատմամբ»,-ասաց նա։ Խոսքը պաշտոնյայի հարազատներին է վերաբերում։

Դավիթ Հարությունյանի մոտ կարեւոր հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ է ուսումնասիրության ժամանակահատվածը սահմանափակվում 10 տարով եւ չի տարածվում 1991թ․-ից սկսած իրավիճակների վրա՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դրանք փոխկապակցված են վերջին 10 տարվա իրադարձությունների հետ։

Նախկին նախարարը միջազգային փորձին համահունչ կետեր էլ է հայտնաբերել «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» օրենքում։ Օրինակ՝ օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ եւ 4-րդ կետերով նախատեսված հիմքերը, որոնց համաձայն՝ իրավասու մարմինն ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձումն իրականացնում է քաղաքացիական դատավարության կարգով, եթե այդ բռնագանձումը չի կարող իրականացնել քրեական վարույթի շրջանակներում, կամ քրեական գործի վարույթը կասեցված է։

Բայց նա լրջագույն խնդիրներ է համարում ենթադրյալ ապօրինի գույքի ուսումնասիրության եւ բռնագանձման ընթացակարգը, երբ նախատեսված է զուգահեռաբար քրեական եւ քաղաքացիական վարույթների հնարավորություն։ Ամփոփելով՝ Դավիթ Հարությունյանը նշեց, որ սույն օրենքի գործարկման արդյունքում դատախազին մնալու է ընդամենը հայթայթել բավարար չափով ամրագրված փաստական տվյալ, որ պաշտոնատար անձը տվյալ ժամանակահատվածում ձեռք է բերել գույք, որի շուկայական արժեքը գերազանցում էր նրա աշխատավարձը եւ վերջ: