Որո՞նք են Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական հավակնությունների եզրերը. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է. «Ներկայիս աշխարհաքաղաքական զարգացումներն ընթանում են ուժային կենտրոնների միջև սուր մրցակցության և շահերի բախումների պայմաններում։ Իսկ ամենից լարված իրավիճակը Արևմուտք-Ռուսաստան հարաբերություններում է, որն էլ իր հերթին դրսևորվում է Ուկրաինայում ընթացող պատերազմի տեսքով։ Սակայն կան միջազգային դերակատարներ, որոնք փորձում են օգտվել այս լարվածությունից՝ իրենց ծրագրերն առաջ տանելու նպատակով։ Օրինակ՝ Թուրքիան, լինելով արևմտյան ռազմաքաղաքական դաշինքի անդամ, ակտիվորեն համագործակցում է Ռուսաստանի հետ։ Ավելին, Մոսկվայի հետ համագործակցությունը Անկարայի համար դարձել է հատուկ շանտաժի գործիք Արևմուտքից զիջումներ պոկելու համար։

ԱՄՆ-ի կողմից F-35-ների ծրագրից դուրս գալուց հետո Թուրքիան որոշեց Ռուսաստանից գնել Ս-400 հակահրթիռային պաշտպանության համակարգեր՝ արդյունքում հայտնվելով արևմտյան պատժամիջոցների տակ։ Եթե, օրինակ՝ Գերմանիան, ունենալով ավելի հզոր տնտեսություն, հիմնականում շարժվում է ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ Արևմուտքի կողմից առաջ քաշվող քաղաքականությանը համապատասխան, ապա Թուրքիան իրեն չի նույնացնում Արևմուտքի հետ, բայց դրա հետ մեկտեղ օգտվում է Արևմուտքի ընձեռած հնարավորություններից ու մի ձեռքով էլ առաջ է տանում Թուրքիայի՝ ԵՄ անդամակցության հեռանկարը։ Մյուս կողմից էլ՝ Թուրքիան ակտիվորեն համագործակցում է Ուկրաինայի հետ՝ ճանաչելով այդ երկրի տարածքային ամբողջականությունը և զենք մատակարարում ընդդեմ Ռուսաստանի։

Բայց Թուրքիայի արտաքին քաղաքական նախաձեռնողականության հիմնական ուղղությունը կապված է Արևելքի հետ։ Ըստ այդմ, վերակենդանանում են հավակնոտ նպատակներ ընդգրկող թուրքական այնպիսի ծրագրեր, ինչպիսիք են նեոօսմանիզմը, պանիսլամիզմը և պանթուրքիզմը։ Եթե հանրապետության հիմնադրումից հետո Աթաթուրքը Թուրքիայի հզորությունը տեսնում էր Թուրքիայի ներփակ զարգացման մեջ, ապա Էրդողանը թուրքական պետության հզորությունը տեսնում է արտաքին աշխարհում նրա ազդեցության ընդլայնման մեջ։ Ըստ այդմ, փորձ է կատարվում վերականգնել Օսմանյան կայսրության նախկին փառքը, երբ թուրքական պետությունը խոշոր դերակատար էր միջազգային հարթակում։

Դրա համար էլ թուրքական բարձրաստիճան պաշտոնյաների համար հատուկ հպարտության առարկա է դարձել այն, որ Թուրքիայի ռազմական ներկայությունն այնպիսի աշխարհագրական տարածք է ընդգրկում, ինչպես Լիբիան, Սոմալին ու Ադրբեջանը։ Միաժամանակ թուրքական պաշտոնական քարոզչամեքենան իդեալականացնում է օսմանյան անցյալը, ներկայացնում այնպիսի գույներով, թե ինչքան հզոր ու կենսունակ էր Օսմանյան կայսրությունը։ Մյուս կողմից էլ՝ առաջ է քաշվում պանիսլամիզմի գաղափարախոսությունը, երբ Թուրքիան իրեն պատկերացնում է մահմեդականների իրավունքների հիմնական պաշտպանը և իսլամական աշխարհը միավորող ուժային կենտրոնը։ Դրանով է պայմանավորված, որ Էրդողանը հենվում է Թուրքիայի՝ խիստ կրոնական հայացքներ ունեցող հատվածի վրա ու անընդհատ խոսում է իսլամաֆոբիայի երևույթի, Եվրոպայում մահմեդականների իրավունքների ոտնահարման մասին։

Մի շարք մահմեդական երկրներում նույնիսկ նշում են Էրդողանի հաղթանակը նախագահական ընտրություններում։ Բայց մյուս կողմից էլ՝ Թուրքիայի՝ իսլամական աշխարհում լիդեր դառնալու ձգտումը բախվում է այլ մահմեդական պետությունների, մասնավորապես Իրանի ու Սաուդյան Արաբիայի դիմադրությանը, որոնք նույնպիսի ձգտումներ ունեն։ Բայց թուրքական վերնախավի ամենամեծ հավակնությունները կապված են պանթուրքական ծրագրերի հետ, որով նախատեսվում է թյուրքալեզու պետություններին միավորել Թուրքիայի հովանու ներքո, ապա կառուցել, այսպես կոչված, «Մեծ Թուրան» անվանումով պետությունը կամ ինտեգրացիոն միավորումը։ Մի քանի տարի առաջ «Ազգայնական շարժում» կուսակցության առաջնորդ Դևլեթ Բահչելին հրապարակել էր «Թուրքական աշխարհի քարտեզը» ու այն նվիրել Էրդողանին։ Եվ ուշագրավ է, որ քարտեզում ոչ միայն հետխորհրդային տարածքի մի շարք երկրներ են ընդգրկված, այլև տարածքներ բուն Ռուսաստանից։ Պատահական չէ, որ Թուրքիան քայլ առ քայլ գնում է իր պանթուրքական ծրագրերի իրականացման ուղղությամբ։

Ներկա փուլում Արցախի թեման ռազմական ճանապարհով փակված է, հաջորդ քայլն, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքն» է։ Իսկ Ադրբեջանի հետ անմիջական կապ հաստատելուց հետո արդեն Թուրքիան կարող է ներթափանցել Միջին Ասիա ու Հյուսիսային Կովկաս, որտեղ առանց այն էլ իսլամական արմատականության աճ է նկատվում։ Ու երկրորդ կարծիք չի կարող լինել այն հարցում, որ ինչ-որ մի պահից բնական է, որ պանթուրքական ծրագրերի իրականացումը անմիջականորեն բախվելու է Ռուսաստանի կենսական շահերի հետ։ Եթե այսօր Ռուսաստանն ու Թուրքիան կարողանում են համագործակցության որոշակի եզրեր գտնել, ապա Հարավային Կովկասում ու Միջին Ասիայում թուրքական ազդեցության ընդլայնմանը զուգահեռ ջրի երես դուրս կգան ռուս-թուրքական հակասությունները։ Բայց ամբողջ հարցն այն է, թե Ռուսաստանը որքան թույլ կտա Թուրքիային ընդլայնվել նշված տարածքներում, քանի որ ինչքան Անկարան ոտքն ամրացնի հետխորհրդային տարածքում, այնքան դժվար է լինելու նրան այդտեղից դուրս հանելը»:

Առավել մանրամասն թերթի այսօրվա համարում