«Կարճ ասած»․ Էրդողանը դիմեց Փաշինյանին և դրական արձագանք ստացավ․ ի՞նչ է սպասվում մեզ

Նախորդ տարի՝ 2023 թվականին, Հայաստանի կառավարությունը ափալ-թափալ հայտարարեց, որ կապիտալ վերանորոգել է հայ-թուրքական սահմանային անցակետը՝ Մարգարայի հատվածում և պատրաստ են թուրքերի հետ հարաբերություններին։ 2022թ. հուլիսին Հայաստանի և Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչները Վիեննայում պայմանավորվել էին երրորդ երկրների քաղաքացիների համար բացել սահմանը: 2 տարին լրանում է այս պայմանավորվածության, բայց ոչ մի երրորդ երկրի քաղաքացի դեռ չի անցել էդ սահմանով։

Բայց հենց առաջին բանակցությունից հետո այսպես ասած՝ մերոնք եվրոռեմոնտ արեցին անցակետը։ Հայկական ասացվածք կա՝ «Առուն թռիր, նոր ասա հոպ»։ Օրինակ, հետաքրքիր է՝ իսկ Թուրքիան է՞լ է նորոգել, թե՞ միտք էլ չունի։ Իսկ ի՞նչ արեց Թուրքիան այս ամենին ի պատասխան․ ասաց՝ քանի դեռ Ադրբեջանի հետ բոլոր հարցերը չեք կարգավորել, Ադրբեջանի սրտով, մոռացեք որևէ սահմանի մասին։ Ինչպե՞ս պատասխանեց Հայաստանը․ անցավ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների՝ իբր կարգավորմանը հենց Ադրբեջանի սրտով․ ինչպես Նիկոլը կասեր՝ Ադրբեջանի ժողովրդի համար ընդունելի տարբերակով։

Դեռ այդ գործընթացը չի ավարտվել, գուցե տևի տարիներ, ու հայ-թուրքական սահմանի ռեմոնտը հնանա, թարմացման կարիք ունենա մի քանի անգամ, մինչև բացելը։ Որովհետև Թուրքիայի պահանջը հո միայն դա չէր․ մյուսը Սփյուռքի հետ հարաբերությունները մինիմումի հասցնելն էր․ եթե օրինակներ չբերեմ, ապա բոլորդ էլ դա տեսնում եք՝ Սփյուռքի գործիչների՝ Հայաստան մուտքի արգելում, վերջին դեպքը՝ երկու օր առաջ, Սփյուռքի ուղարկած գումարների վատնում, Հայաստան համահայկական հիմնադրամի վարկաբեկում, Սփյուռքի հանձնակատարի միջոցով Սփյուռքի ներկայացուցիչների պառակտում, մեծ անվստահություն ու հարգանքի բացակայություն Հայաստանի իշխանության նկատմամբ և այլն։ Արդյունքը՝ թուրքական կարելի է ասել հանձնարարության փայլուն ու օպերատիվ կատարում։  

Թուրքիայի մյուս պահանջը Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ու  դատապարտման արշավից հրաժարումն է։ Այ սա ևս շատ փայլուն կատարում է ՔՊ-ն։ Դժվար հիշեք, թե Նիկոլի օրոք քանի երկիր է ճանաչել Ցեղասպանությունը։ Նիկոլն ասում է՝ դա Սփյուռքի գործն է։ Փաշինյանի այսօրվա ուղերձը կոչ էր մոռանալու Արևմտյան Հայաստանի մասին, պահանջատիրության մասին, ոչ մի պատմական հայրենիք, ինչ եղել է՝ եղել է, մոռացեք, բավարարվեք նրանով, ինչ ունենք։ Ոչ մի դատապարտում Թուրքական իշխանությանը, ոչ մի ճանաչման կոչ, ոչ մի դիմում միջազգային հանրությանը։ Նիկոլի ելույթը արձագանքն էր Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ երկու օր առաջ Փաշինյանին դիմած խոսքին, թե՝ լրիվ ուրիշ կարգեր են հիմա տարածաշրջանում, արի էդ «անհիմն հիշողություններից» հրաժարվի, ցեղասպանություն-բան, մի հատ հասկացի ինչ վիճակում ես, մի հատ ճանապարհային քարտեզ գծենք ու դրանով գնանք։ Ու ասում է՝ Նիկոլն էլ է դա հասկանում ու հասկանում է, որ Սփյուռքը իրեն խավարի մեջ է գցում․ ես ասում եմ Նիկոլ ջան, Թուրքիայի հետ է քո պայծառ ապագան։

Էրդողանն ասում է՝ Նիկոլը ինձ հետ համամիտ է, «նա հասկանում է», որ Ցեղասպանությունը անհիմն հիշողություն է, ընդամենը Սփյուռքն է ներքաշել հայ ազգը «այս խավարի» մեջ։ Իսկ Էրդողանը փայլուն գիտի, վստահաբար, որ Նիկոլը դա հասկանում է, էս վերջին երկու տարում քա՞նի անգամ հանդիպեցին, քննարկեցին, հաց կերան ու ժպտացին մի սեղանի շուրջ ու պայմանավորվեցին։

Համացանցում արդարացի դժգոհություն է բարձրացել այն մասին, որ երկրի վարչապետը ապրիլքսանչորսյան ուղերձում Հայոց ցեղասպանություն վբառը գրեթե չի օգտագործել, այլ՝ մեծ Եղեռն է ասել։ Ջո Բայդենն ու Էմմանուել Մակրոնն ավելի լավ ուղերձ էին հղել, քան Նիկոլը։ Տեղին եք քննադատում, որ Նիկոլը հրաժարվել է Ցեղասպանություն բառից և դրա փոխարեն օգտագործում է Մեծ Եղեռնը։ Բայց եթե ասենք 109 անգամ ասեր Ցեղասպանություն, դա արդյո՞ք կփոխեր այն իրողությունը, որ Նիկոլն ու Էրդողանը մտածում են, որ դա անհիմն պնդումներ են ու որ կարևորը դա մոռանալն է։

Մի հատ ողբերգական ամսաթիվ եմ ուզում հիշեցնել՝ 5 օգոստոսի 2019 թվական, ելույթ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում․ գիտե՞ք քանի անգամ է օգտագործել Արցախ բառը։ 60-ը հաշվեցի ու էլ չկարդացի։ «Արցախի հպարտ քաղաքացիներ, արցախյան փառավոր հերոսամարտ, խոնարհվում եմ արցախի առաջ, միայն ու միայն Արցախի զարգացում, Արցախի ինքնորոշման միջաղզգային ճանաչում, թավշյա հեղափոխության արդյունքում Արցախը դառնալու է լրիվ ինքնորոշված ու անկախ»։ Ղարաբաղ բառը քա՞նի անգամ է օգտագործում՝ ոչ մի։ Դրանից հետո՝ 2020 թվականի պատերազմից ընդամենը 4 ամիս առաջ, Շուշիում ելույթ էր ունենում, քա՞նի ագամ է օգտագործել Արցախ բառը՝ 70։ Չհանձնե՞ց։ Ժողովուդ ջան, բառը օգտագործելով չի որոշվում հայրենասիրության մակարդակը։ Նա Արցախը հանձնել է մեկ ելույթում 70 անգամ հայրենասիրական զեղում անելով։

Շատերի մեջ անհանգստություն կա, որ էսպես շարունակվելով, արդեն հաջորդ տարի, եթե Փաշինյանը մնա, պաշտոնապես արգելելու են ջահերով երթը․ էսօր ՔՊ-ականները քննադատում են Թուրքիայի, Ադրբեջանի դրոշը վառելը։ Երեկ մերժում էին Արարատ լեռը, վաղը հանելու են գերբից, այսօր մերժում են, որ թուրքերը 1,5 մլն հայի են ցեղասպանել, ասում են՝ անուն-ազգանունները բերեք, որ հավատանք, մյուս քայլը կարող է լինել Ցեղասպանության հիշատակի տարելիցը փոխելը։ Չեմ զարմանա, որ վաղը ՔՊ-ականները տոների ու հիշատակի մասին օրենքում փոփոխություն անեն, ասեն ժողովուրդ, ի՞նչ պարտադիր է, որ սաղդ մի օր բարձրանաք Ծիծեռնակաբերդ, ինչի որ հունիսի 1-ին գնաք, ուրեմն չեք հարգո՞ւմ հիշատակը, որիդ երբ հարմար ա, էդ օրը գնացեք։ Հետո կասեն՝ ի՞նչ պարտադիր է Ծիծեռնակաբերդ գնաք, մտեք մի որևէ եկեղեցի մոմ վառեք,  կամ որ ձեր մտքում հարգեք, չի լինի՞։ Աբսուրդ բաներ եմ կարծես ասում, այց սրանց օրոք ո՞ր մի աբսուրդը իրականություն չի դարձել։ Հա, Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը կարող է չքանդեն, բայց կարող է կողքը մի հատ առևտրի կենտրոն բացեն, հայ-թուրքական, հսկայական տարածք կա ու հուշարձանն էլ փոխի նշանակությունը ու դառնա հայ-թուրքական բարեկամության հուշարձան։ Չէ՞ որ Նիկոլն ասում է մոռացեք պատմական Հայաստանի մասին, անցյալի մասին, եկեք իրական Հայաստան․ այն Հայաստան, որտեղ ամեն օր նոր քարտեզ է տպվում՝ ավելի փոքր տարածքով։

Այսօր Նիկոլ Փաշինյանը գնացել էր Ծիծեռնակաբերդ, ժողովուրդը գոռում էր Նիկոլ դավաճան․ մի հոգի չէր, երկու հոգի չէր, ժողովրդի ձայն էիր լսում, միահամուռ։ Օրվա մեջ Նիկոլի կինն էր գնացել, էլի լիքը թիկնապահներով, բազմաթիվ ոստիկաններով․ բազմությունը գոռում էր Նիկոլ դավաճան, Նիկոլ հողատու։ Ասել եմ ու կրկնում եմ՝ ՔՊ-ականների՝ մարդամեջ դուրս գալը սադրանք է, որովհետև գիտեն իրենց ոնց է վերաբերում ժողովուրդը։ Ու չեն կարող լավ վերաբերել, որովհետև Ցեղասպանությունը ուրանում եք ու գնում Ծիծեռնակաբերդ, Արցախն ուրանում եք ու գնում Եռաբլուր։

Կարճ ասած՝ մենք ամեն օր զգում ենք մեր երկրի փոքրանալը։ Ես առաջ չէի մտածում, թե ինչքան փոքր է Հայաստանը․ որովհետև կարողանում էր մեզանից հազար անգամ մեծ պետության հետ շփվել հավասարի պես, մեր թշնամի երկրները մեզ հետ շփման դիստանցիա պահել գիտեին, սիրաշահում էին, միջնորդ էին ման գալիս, հիմա բացեիբաց ելույթ են ունենում, առաջադրանք տալիս սաղ լինում ա։ Թուրքիայի նախկին արտգործնախարարը 2022 թվականին ասում էր՝ «Հայաստանը քաղաքական և տնտեսական խնդիրներ ունի։ Թուրքիայի համար լավ ժամանակ է իր ուզածը Հայաստանից վերցնելու համար»։ Ո՞վ է Հայաստանի քաղաքական ու տնտեսական ամենամեծ խնդիրը․ Նիկոլը․ քանի հայ ժողովրդի համար այդ մեծագույն խնդիրը կա, իրենք օգտվում են ամենաբարենպաստ պահից։

Մենք պահանջում էինք աշխարհից դատապարտել Ցեղասպանությունը, պահանջում էինք Թուրքիայից ընդունել Ցեղասպանության փաստը․ մենք հիմա ոչինչ չենք կարող պահանջել ո՛չ աշխարհից, ո՛չ Թուրքիայից, ոչ էլ անգամ Ադրբեջանից, որովհետև մենք էսօր մի իրավիճակում ենք, որ մեր դժբախտությունների պատճառը մեր էսօրվա իշխանությունն է, ում մեր թշնամիները համարում են բարենպաստ։ Իրենց համար, իհարկե։

Սևակ Հակոբյան