Վահրամ Սահակյանը՝ մեր ժամանակի մասին

Հարցազրույց՝ թատերագիր, դերասան Վահրամ Սահակյանի հետ

- Պարոն Սահակյան, դուք մշտապես խոսել եք մեր հանրության մտածելակերպի փոփոխության անհրաժեշտության մասին, վերջին ներկայացման մեջ էլ, որի պրեմիերան օրեր առաջ տեղի ունեցավ, ևս անդրադարձ կա այս թեմային: Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում մեր երկրում կատարվող իրադարձությունների և այդ մտածելակերպի միջև ի՞նչ պատճառահետևանքային կապ կա:

-Այ, հենց ինձ մոտ արտասանում են այդ «պատճառահետևանքային»-ի իման բարդ բառեր՝ ես շփոթվում եւ կարկամում եմ, քանի որ իմ վերլուծական եղանակն ու կերպը այլ են։ Վերջին մեկուկես տարին լի էր թե՛ գովելի և գնահատելի և թե՛ զայրացուցիչ ու պարսավելի երևույթներով։ Ես երբեք չեմ եղել ինչ-որ քաղաքական ուժի կողմնակից կամ ընդդիմադիր, ես կարող եմ քննադատել կամ խրախուսել բոլորին։ Ես ցանկանում եմ, որ մարդիկ ունենան այսօրվա, 2019 թվականի հոկտեմբերին հարիր մտածողություն և ոչ թե խոսեն նախկիններից, թալաններից, Աբրահամից, Իսահակից ու մանավանդ Նոյից։ Ներկայացման մեջ այդ ամենը կա։

-Նախկինում մշտապես փնովում էին այն մշակութային գործիչներին, որոնք լավ հարաբերությունների մեջ էին իշխանության հետ, ամենատարբեր որակումներն էին տալիս, այսօր մենք տեսնում ենք, որ շարունակում են երգեր ձոնվել հեղափոխությանը, Վարչապետի մասին գրքեր են գրում, ներկայացումներ են բեմադրում, նրա երկտողերն են տարածում և հիմա, հակառակը, դա ընդունվում է ծափերով ու գովաբանությամբ: Ստացվում է՝ մերժելի էր ոչ թե արարքը, այլ անողնե՞րը:

-Նախ ես չեմ փնովել իշխանությունների հետ լավ հարաբերություններ ունեցող գործիչներին, ես ծաղրել և ծաղրում եմ նրանց, ովքեր խանդավառվածությամբ գովերգո′ւմ են իշխանություններին, մանավանդ՝ թե՛ ներկա և թե՛ նախկին։ Ես ունեմ ընկերներ, որոնք կոնկրետ գովերգում էին նախկին իշխանությունների ամեն քայլը, շնորհավորում էին նրանց կանանց ծննդյան օրերը, բայց հիմա սկսեցին հայհոյել նրանց և գովաբանել նորերին։ Հարց է առաջանում. ինչո՞ւ պիտի մարդը քննադատի և հայհոյի այն իշխանություններին, որոնք արդեն իշխանություն չեն, նրանք չկան։ Ինչո՞ւ է նա քննադատում։ Նպատակը ո՞րն է։ Ես հարցնում եմ ոչ թե մտավորականներին, այլ սովորական մարդկանց․ «Սովորական մարդիկ, դուք ուրախանում ե՞ք, դուք ձեզ լավ ե՞ք զգում, երբ մի մտավորական քննադատում է մի բան, որը չկա»։ Ես ուզում եմ, որ մարդիկ հարց տան՝ ինչի՞ է այս մարդը նման բան անում։ Ինչո՞ւ է անպիտան, անօգուտ բան անում։ Հը՞… Ուրեմն, կամ գիժ է կամ նորերին դուր գալու միտում ունի։ Եթե գիժ է՝ պիտի տարվի գժանոց, եթե դուր գալու միտում ունի՝ ուրեմն վատ մարդ է, շահամոլ է։ Եվ նա պիտի լինի «վատ մարդ» բոլորի′ համար, մանավանդ իշխանությունների, որովհետև սեփական գուլպաներից ավելի շուտ-շուտ կարծիք և դիրքորոշում փոխող անձը՝ շատ վտանգավոր կենդանի է, անգամ Ստալինը չէր սիրում նմաններին։ Այդպիսի մարդը չի կարող իմ ընկերը լինել։ Նա մատնվել է մոռացության, թեև նրա արարքների սքրինշոթները մնացել են իմ համակարգչում և հոգում։ Իսկ նրանք, որոնք ձեր ասելով՝ «Երգեր են ձոնում հեղափոխությանը, Վարչապետի մասին գրքեր են գրում, ներկայացումներ են բեմադրում»… ինչ ասեմ, պատմության մեջ դրանք եղել են բոլոր հեղափոխություններից հետո և գոյատեւել են շատ կարճ ժամանակ, որովհետև նրանց կամ իշխանություններն են ոչնչացրել կամ իրենք են մաղվել-թափվել, վերացել։ Ավելի խանդավառվածները ինքնասպանություն են գործել, ինչն ավելի ազնիվ է։

-Պարոն Սահակյան, կար ժամանակ, և դա շատ վաղուց չէր, երբ մտավորականությունը, մշակույթի զանազան բնագավառների մարդիկ մամուլի ակումբներ էին այցելում, ասուլիսներ էին տալիս, հարցազրույցներ էին տալիս ու բարձրաձայնում էին ոլորտի մի շարք խնդիրներ։ Այսօր նրանք կարծես չկան։ Մշակույթի նախարարության փակում-անվանափոխումով խնդիրներն է՞լ վերացան։

-Ասեմ, որ բոլոր ժամանակներում էլ «մամուլի ակումբներում ասուլիսներ ու հարցազրույցներ տալը»՝ մտավորականի ու մանավանդ արվեստագետի համար շատ անվայել բան է։ Դա ամոթ բան է։ Ամբոխահաճո բան է։ Գործող մտավորականը, մանավանդ արվեստագետը՝ պետք է իր ստեղծագործության մեջ դա անի։ Օրինակ. լավ կլինե՞ր, որ ես ՈԶՆԻՆԵՐ-ի մանրապատումների փոխարեն, «Խաթաբալադայի» և «Մեա Կուլպա»-ի փոխարեն՝ մամլո ասուլիսներ հրավիրեի ու էշ-էշ դուրս տայի։

-Մտավորականությունը պետք է լինի մշտապես կառավարության ընդդիմախոսը, վեր հանի սխալները և խոսքս բոլորովին մշակութային կյանքի մասին չէ, լինի հանրության ուղեկիցը։ Եվ հիմա ո՞ւր են նրանք։

-Ախր լրագրողները մի լեզու են հնարել, որը ես չեմ հասկանում։ Այ օրինակ , ի՞նչ է նշանակում «Մտավորականությունը պետք է լինի մշտապես կառավարության ընդդիմախոսը»։ Ո՞վ է ասել նման բան, ո՞րտեղ է դա գրված՝ «Ղուրանո՞ւմ, թե Մախաբխարաթում»։ Մտավորականը թող իր գործն անի, լավ գրի, լավ նվագի, լավ խաղա, այլ ոչ կյանքում խաղա էժանագին սիթքոմներում, բայց յութուբներում կամ ֆեյսբուքներում իշխանություններ «քննադատի»։ Բա նայողները չեն ասի՞ «Տղա ջան, էդ որ դու անընդհատ իշխանություններին հայհոյում ես (էն էլ նախկին), բա ինչի՞ ես փողերդ աշխատել ու աշխատում իշխանական TV-ներում, այ տուզիկ»։ Մարդիկ պետք է ազնվություն պահանջեն։ Բայց չեն պահանջում։ Մեծամասնությունը սա է սիրում «Այ սրա ասածները քեֆս բերում ա, սիրտս հովացնում ա»… Այսինքն՝ արվեստագետը հովացնող է աշխատում, վենտլիյատոր է իրենց համար։ Չեք տեսնո՞ւմ, թե համացանցում որքան են բազմացել տարատեսակ «դերասան»-բանդեռլոգներ՝ իրենց տափակ «լայվ»-երով և այլնով։ Արվեստագետը պետք է այնպիսի բաներ անի, որ օգուտ տա մարդկանց, այլ ոչ այնպիսի բաներ անի, որ ժորովուրդն իրեն սիրի։

-Այսօրվա մշակութային արտադրանքը, որ տալիս ենք մենք, ինչպե՞ս եք գնահատում, նոր արժեք ստեղծո՞ւմ ենք, մշակութայի հեղափոխություն կատարվո՞ւմ է։

-Ես ուրիշի արածի մասին չեմ կարող խոսել, բայց կցանկանայի խորհուրդ տալ, որ ոչինչ չստեղծեն շատերի համար։ Շատերի համար արվեստ չի լինում։ Լինում է գռդոն, լինում է սիթքոմ, սթենդափ ու նման էժանություն։ Իսկ լավ               հանդիսատեսը, խելոք ընթերցողները շատ չեն լինում։ Ու երբ արվեստագետի ստեղծածը սկսում է շատերի դուրը չգալ՝ ուրեմն նրանք թող դա համարեն նվաճում։

-Ինչպես գիտեք, հետհեղափոխական շրջանում տարբեր իրավական պրոցեսներ են մեկնարկել Արցախի հերոսների, գեներալների, կռված անձանց նկատմամբ: Շատ է խոսվում, որ փորձ է արվում զրոյացնել նրանց կատարածը, վաստակը, հակահերոսացման գործընթաց է գնում: Դրան զուգահեռ, տարբեր հարթակներից հնչում են ազդակներ, որ հերոսներին պետք է այլ տեղ փնտրել, ոչ մարտի դաշտում: Ինչպե՞ս եք վերաբերում այս ամենին։ Նոր ժամանկները նոր հերոսներ են պահանջո՞ւմ, այսօր կա՞ Հայաստանում այդ հերոսի կերպարը և ո՞րն է այն, ըստ ձեզ:

-Հերոսների խնդիրը ցավոտ հարց է։ Ես չեմ ուզում խորանալ և խոսել ոչ հայհոյողների և ոչ էլ գովաբանողների մասին։ Բայց եթե կան մարդիկ, որ զբաղված են հերոսներին զրոյացնելով, կցանկանայի լոկ նրանց հիշեցնել. մենք, հայերս, հազարամյակով չենք ունեցել պետություն, եղել ենք մասնատված, տրոհված և կոտորված, որովհետեւ մեր բնույթով չենք սիրել արքաներին և զորավարներին։ Մենք ծախել ու մատնել ենք նրանց։ Այո, դավաճանել են և՛ Տիգրան Մեծին, և՛ Պապ թագավորին ու գրեթե բոլոր արքաներին։ Ու չեն սիրել, հայհոյել են ու ծախել են։ Անդրանիկին չե՞ն հայհոյել ու երկրից վտարել։ Թե՞ Նժդեհին են սիրել։ Երբե′ք։ ՄԵծերի՞ց ում են սիրել. Կոմիտասի՞ն։՞ Սիրել ե՞ն Կոմիտասին, թե՞ սոված-ծարավ փակել հոգեբուժարանում… Հետո էլ փայտից կոշիկներ հագցնելով՝ հասցրել արյան վարակումի… Ինչի՞ է եղել այս ամենը։ Եղել է հենց ա՛յս մտածողության պատճառով։ Ի՞նչ ասեմ։ Թող պատմությունը վերհիշեն ու մտածեն՝ եթե պատմության մեջ այս չսիրողներն ու դավաճանողները լավ են արել, ուրեմն ինքն էլ է լավ անում։ Եթե վատ են արել, ուրեմն ինքն էլ է վատ անում ու թող չայլևս անի։ Թող փոխվի, էլի, թող մտածի, հասկանա, կշռադատի։ Չանի այնպիսի բաներ, ինչն անում են շատերը։ Դա ճիշտ չէ։ Շատերը Լենին, Ստալին ու Հիտլեր են ընտրել, շատերը Բարաբային են խաչից իջեցրել ու Հիսուսին խաչ հանել։ Ինքն ինչո՞ւ է ուզում անել նման բան։ Թող չանի, էլի, վաայ… Այսքանը։

- Կարդ՞ում եք վարչապետի բանաստեղծությունները, ի՞նչ ազդեցություն են թողնում ձեզ վրա։

- Չէ, տեղյակ չեմ, ես Ռուբեն Սևակ և Հովհաննես Թումանյան եմ սիրում

- «Միստերի Հիստերիա» ներկայացումը ե՞րբ կխաղացվի նորից

- Մեկ ամիս անց, Ռուսական թատրոնի բեմին։

- Ինչի՞ վրա եք այժմ աշխատում, ի՞նչ նոր գործ եք ներկայացնելու հանրությանը։

- Դրա մասին առանձին կխոսեմ, ձմռանը։

Տաթև ՄԻՐԶՈՅԱՆ