Ի տարբերություն մի շարք երկրների՝ Հայաստանյայց Եկեղեցին հարկեր վճարում է. Մովսես քահանա Սահակյան

Մովսես քահանա Սահակյանը գրում է․

«Եկեղեցական հարկերի վերաբերյալ. օրենսդրական վերլուծություն

Ա. Եկեղեցու հարկման հարցի դիտարկումը ՀՀ Սահմանադրության և դրանից բխող օրենսդրական կարգավորումների շրջանակներում:

ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի համաձայն՝

«1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում:
2. Հայաստանի Հանրապետության և Հայաստանյայց առաքելական սուրբ Եկեղեցու հարաբերությունները կարող են կարգավորվել օրենքով»:

Ընդ որում, Սահմանադրության 2015 թ. փոփոխությունների 18-րդ հոդվածի 2-րդ մասը նույնությամբ կրկնում է Սահմանադրության 2005 թ. փոփոխությունների 8.1. հոդվածի 3-րդ մասը.

Ըստ այդմ էլ Սահմանադրության 2005 թ. փոփոխությունների 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասի հիման վրա 2007 թվականի փետրվարի 22-ին ընդունված «Հայաստանի Հանրապետության և Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու հարաբերությունների մասին» օրենքի 11-րդ հոդվածով սահմանված է.
«Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին իրավունք ունի կազմակերպելու հասարակական դրամահավաքներ և ստանալու նվիրատվություններ ու ընծաներ, որոնք ազատ են հարկումից: Հարկումից ազատ են նաև ծիսական նշանակության առարկաների ու պարագաների արտադրությունը և իրացումը»:

Փաստացի, սահմանադրական և օրենսդրական իրավանորմերով Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին պետք է, ըստ էության՝ ազատված լինի ծիսական-եկեղեցական որևէ տեսակի հարկային պարտականություններից, քանզի Եկեղեցու կողմից իրականացվող ողջ գործունեությունը՝ անկախ իր բնույթից, նպատակաուղղված է ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածով իրեն վերապահված բացառիկ առաքելության շրջանակներում ծիսական-եկեղեցական գործունեությանը, իսկ հիշյալ սահմանադրական նորմի համատեքստում Եկեղեցու կողմից իրականացվող որևէ գործողության ապրիորի «շահադիտական» բնութագրելը և դրանցից գոյացող գումարմերի հանդեպ հարկային պահանջներ ներկայացնելը, ակնհայտ հակասության մեջ է մտնում սահմանադրական և խնդրին անմիջականորեն առնչվող օրենսդրական կարգավորումների հետ:

Այսուհանդերձ, Եկեղեցին հարկեր վճարում է (այն ամեն տարի գտնվում է Հայաստանի խոշոր հարկատուների պաշտոնական ցանկերում) և ազատված է ընդամենը խիստ սահմանափակ որոշակի հարկատեսակներից: Ընդ որում, այդպիսի հարկային արտոնությունները բնավ Հայ առաքելական Եկեղեցու համար բացառիկ չեն, քանզի հավասարապես վերաբերում են նաև բոլոր այլ կրոնական կազմակերպություններին: Իսկ եթե սահմանադրական բացառիկ կարգավիճակ չունեցող կառույցները նույնիսկ կարող են օրենքի մակարդակով ստանալ (և ստանում են) որոշակի հարկային և մաքսային արտոնություններ, ո՞րն է խնդիրը ՀՀ Սահմանադրության մակարդակով բացառիկ կարգավիճակ ունեցող կառույցին հարկային արտոնությունների տրամադրման պարագային (հիշյալ կառույցների անունների հրապարակայնացումը նպատակահարմար չենք դիտարկում, թեև օրենսդրական ակտերը հասանելի են հանրությանը):

Ավելին՝ Պետության կողմից Եկեղեցուն հարկային և այլ արտոնությունների տրամադրումը ինքնին սոսկ մասնակի ապահովում է սահմանադրական հիշյալ նորմի կենսագործումն առ այն, որ պետությունը դրանով իսկ, ի թիվս այլ պարտականությունների, կատարում է հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում Հայաստանյայց առաքելական սուրբ Եկեղեցու՝ որպես ազգային Եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը ճանաչելու իր պարտականությունը:

Հարկ է հավելել նաև, որ Հայ Եկեղեցին ստանձնել է նաև նյութական ու ֆինանսական մեծ ներդրումներ պահանջող պատմամշակութային անշարժ հուշարձանների կարգավիճակ ունեցող եկեղեցիների, վանքերի և այլ սրբավայրերի պահպանության անչափ կարևոր գործառույթը, թեպետ՝ «Պատմության և մշակութային անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության ու օգտագործման» օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի հիմքով դա հենց Կառավարության անմիջական պարտականությունն է, ինչը, ցավոք, տարիներ շարունակ անտեսվում է: Ըստ նշված իրավանորմերի՝ Հուշարձանների պահպանության և օգտագործման բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության Կառավարությունը «ապահովում է հուշարձանների պահպանության և օգտագործման բնագավառի ֆինանսավորումը` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեով նախատեսված միջոցների հաշվին»:

Բ. Միջազգային փորձը:

ա. Հետխորհրդային մի շարք երկրներում (օրինակ՝ Ռուսաստանում և Վրաստանում) Եկեղեցին պետական ֆինանսավորում է ստանում իբրև 19-րդ (Ռուսական կայսրություն, 1801-1917) և 20-րդ դարերում (ԽՍՀՄ, 1921-1990թթ.) Եկեղեցուն հասցրած տնտեսական և բարոյական վնասի փոխհատուցում, քանի որ բռնագրավված հարստության փաստացի սեփականատերը (պետությունը) պատասխանատու է նյութական վնասի հատուցման համար:

Համաձայն Վրաստանի Պետության և Վրացական Ուղղափառ եկեղեցու միջև ստորագրված Սահմանադրական համաձայնագրի 6.5 հոդվածի և Հարկային օրենսգրքի 99 և 168 հոդվածների, եկեղեցական-ծիսական մի շարք գործողություններ, այդ թվում՝ ծիսական ապրանքների ներմուծումը, արտադրանքն ու օտարումը, եկեղեցական շինարարությունը և ծառայությունների մատուցումը, նվիրատվությունները, ինչպես նաև տնտեսական նպատակներով օգտագործված գույքը և հողերը ազատվում են հարկերից:

բ. Մի շարք եվրոպական և սկանդինավյան երկրներում (օրինակ՝ Բելգիա, Գերմանիա, Ռումինիա, Հունաստան, Դանիա, Շվեդիա) պաշտոնական եկեղեցիների մեծ մասը ոչ միայն ազատված են մի շարք հարկերից, այլև ընդհակառակը՝ Պետությունը ինքը պետական հարկերից ձևավորված միջոցներից գումար է հատկացնում Եկեղեցիներին և ապահովում է եկեղեցականների աշխատավարձը, եկեղեցաշինական աշխատանքների ֆինանսավորումն ու եկեղեցական ծառայության համար անհրաժեշտ մի շարք այլ վճարումների սուբսիդավորումը»։