Նորօրյա «հեղափոխականների» նոր հեթանոսությունը. մաս II․ Politeconomy.org

Politeconomy.org-ը գրում է․

«Հոդվածի մաս առաջինն՝ այստեղ

Համաշխարհային լրահոսի մեջ մեծ տեղ է հատկացված ԼԳԲՏ իրավունքների խնդրին, սեռական ոչ ավանդական կողմնորոշում ունեցող մարդկանց հարցերին՝ նրանց ամուսնության ու երեխաների որդեգրման իրավունքին, ֆեմինիզմին, կրթական համակարգի ռեֆորմներին, որտեղ երեխաները պետք է դաստիարակվեն հանդուրժողականության մթնորտում, պատրիարքալության դեմ պայքարին և այլն։ Այդ հարցերը բարձրացված են համաշխարհային քաղաքականության ամենաբարձր ոլորտներում և դարձել են միջազգային քաղաքականության առանցքը։

Այն, որ պետք է լինել հանդուրժող, ճանաչել բոլոր մարդկանց իրավունքներն ու հարգել նրանց արժանապատվությունը, կարծես թե ժամանակակից մարդու համար պետք է ակնհայտ լինի ու նման մոտեցումները պետք է ողջունվեն, սակայն արդյոք դա՞ է այս ամենի իրական բովանդակությունը։ Ժամանակակից աշխարհում տեղի են ունենում ցեղասպանություններ, օրինակ, եզդիներինը՝ Սիրիայում, կամ շատ երկրներում կան միլիոնավոր սոված երեխաներ, փախստականներ են ջրախեղդ լինում Եվրոպայի ճանապարհներին և դրանք այնքան էլ առաջնային չեն միջազգային լրահոսում։

Կարծես թե ինչ-որ բան այն չէ, ինչ-որ բան կիսատ է ու անհասկանալի։ Կան հարցեր, որոնց պատասխանները խորքերում է պետք փնտրել։ Կարծես թե այս հարցերի պատասխանները բոլորովին այլ հարթության մեջ է պետք որոնել․

• ինչո՞ւ է ԼԳԲՏ խնդիրը հայտնվել համաշխարհային քաղաքականության առանցքում,
• ինչո՞ւ, օրինակ, Բեռլինի ցուցարարները Պուտինի նկարներով են փողոց դուրս գալիս, այլ ոչ թե Սին Ցզինպինի կամ, ասենք, Մուամմար Քադաֆֆիի,
• ոչ ոք Ռուսաստանի հանդեպ այնպես կոշտ քաղաքականություն չի վարել, ինչպիսին վարում է Թրամփը, բայց նրա հակառակորդները շարունակում են նրան կասկածել Պուտինի հետ «գաղտնի» հարաբերություններ ունենալու մեջ,
• ինչո՞ւ են Ռուսաստանում «ծանր» տանում միասեռ ամուսնությունների մասին օրինագծերը, երբ կարծես թե Ռուսաստանում ոչ ոք նրանց առանձնապես չի հալածում․․․

Նմանատիպ հարցերը կարելի է երկար շարունակել և միայն առաջին հայացքից է թվում, թե ամեն ինչ պարզ է ու հասկանալի։ Իրականում սա մեծ քաղաքականություն է, իսկ այդ խնդիրները լոկ խորհրդանիշներ են համաշխարհային հեգեմոնիայի համար պայքարում։ Սակայն ինչո՞ւ են հենց այս խնդիրները դրվել մեծ քաղաքականության առանցքում։

Մինչ փորձենք հասկանալ իրական պատճառը, պատմական ռեվերս կատարենք և «գնանք» 9-րդ դար։

Filioqu` պայքար կայսրություն հիմնելու իրավունքի համար

Քրիստոնեական աշխարհում՝ իր ստեղծման առաջին օրվանից, մոլեգնում էին Քրիստոնեաբանական վեճերը: Հիմնական խնդիրը Սուրբ Երրորդության հարցն էր: Ո՞վ էր Հիսուսը` Աստվա՞ծ, թե Աստծո Որդի, Աստծո հետ նույնականացա՞ծ էր և ինչպե՞ս, ի՞նչ հարաբերությունների մեջ էր Սուրբ Հոգու հետ և այլն։ Դա միայն Աստվածաբանական վեճ չէր, դա առաջին հերթին կարևորագույն քաղաքական խնդիր էր: Ողջ կայսրությունը ալեկոծվում էր այս հարցերի տարափի տակ և անգամ ոչ տառաճանաչ ու բացարձակապես անգրագետ անձինք միմյանց դեմ փողոցային մարտերի էին նետվում այս կամ այն տեսակետը պաշտպանելու համար:

Բազմաթիվ մեկնաբանություններ ու Երրորդության անդամների Բնույթների «հարաբերությունների» մասին տեսություններ էին ստեղծվում, ու դրանց պատճառով քրիստոնեական աշխարհը պարբերաբար մոլեգնում էր, տարբեր տեսակետների կողմնակիցները միմյանց հալածում էին՝ երբեմն արյունալի մարտերի միջոցով։ Սուրբ Երրորդության մասին պաշտոնապես ընդունված բանաձը կարծես թե պետք էր այս հարցերին լուծում տար, սակայն այդ բանաձևը նոր հարցերի պատճառ էր դարձել։

Ըստ Բյուզանդական եկեղեցու՝ կար մեկ միասնական քրիստոնեական աշխարհ, որը կարող էր ունենալ մեկ կայսր. Վերևում՝ մեկ աստված, ներքևում՝ մեկ կայսր։ Սա էր կայսրության բանաձևը: Քրիստոնեական «միասնական» աշխարհում կարող են լինել սուվերենության տարբեր աստիճաններ ունեցող տիրակալներ՝ արխոնտներ (արքաներ), կյուրոպաղատներ…, Արևմտյան Եվրոպայում՝ rex-եր (թագավորներ) և այլն, սակայն նրանք բոլորն ընդունում էին, որ կայսրի հպատակներն են` դա էր այն ժամանակվա համաշխարհային կարգի դրվածքը: Բնականաբար, դա չէր տարածվում այն քրիստոնյաների վրա, որոնք բանադրվել էին` նեստորականներ, արիոսականներ, մոնոֆիզիտներ և այլն:

Երրորդության պաշտոնական բանաձևի ընդունումը նշանակում էր ընդունել կայսրի առաջնորդությունը, իսկ ինչ պետք է անել, եթե որևէ մեկ այլ անձ կայսրի ամբիցիաներ ունի և ցանկանում է իր կայսրությունը հիմնել: Ճանապարհը մեկն էր` սկսել Աստվածաբանական վեճ, ճեղքել քրիստոնեական աշխարհը և իրեն հռչակել մյուս մասի կայսր։ Բացարձակ իշխանության ճանապարն այլընտրանքային քաղաքակրթություն հիմնելն է, ինչն արեց Կարլոս Մեծը:

Երրորդության մասին բազմաթիվ տեսակետների մեջ կար մեկը, ըստ որի Սուրբ Հոգին բխում է ոչ միայն Հայր Աստծուց (լատիներեն Filioque`«և Որդուց»), ըստ այն ժամանակվա ընդունված համաքրիստոնեական տեսակետի, այլև Աստծո Որդուց: Նման տեսակետը տարածված էր Իսպանիայի քրիստոնյաների որոշ շրջանակների մոտ և ոչ ոք առանձնապես դրա վրա ուշադրություն չէր դարձնում, սակայն երբ Եվրոպայում Կարլոս Մեծը որոշեց իրեն հռչակել կայսր, սկսեց Աստվածաբանական վեճ և Հռոմի պապից պահանջում էր ճանաչել Filioque-ն: Հետագայում Կաթոլիկ և Ուղղափառ աշխարհները միմյանցից բաժանվեցին և հիմնական տարաձայնություններից էր նաև Երրորդության այդ մեկնաբանությունը: Փաստորեն, քրիստոնեական աշխարհի ամենամեծ տարանջատման և ըստ շատերի՝ տարբեր քաղաքակրթությունների բաժանման հիմքում իշխանության խնդիրն էր:

Ժամանակակից աշխարհակարգի խնդիրները քննակելու համար պատահական չէր Filioque-ի պատմությանն անդրադառնալը։ Դա օրինակ էր, թե քաղաքական տիրապետություն հաստատելու համար որքան կարևոր է սեփական արժեհամակարգի ստեղծումն ու տարածումը։ Ինչպես այն ժամանակ Filioque-ի հարցը, այսօր ևս «ավանդական արժեքների» հարցն առաջին հերթին ունի քաղաքակրթական ու դրա վրա հիմնված քաղաքական հեգեմոնիայի՝ տիրապետության տարածման նպատակ։

Հաջորդ մասում կանդրադառնանք «Ավանդական ընտանիքի» խնդրին ժամանակակից ետքրիստոնեական աշխարհում՝ քաղաքական ու քաղաքակրթական հեգեմոնիայի համար պայքարի կոնտեքստում։

Շարունակելի․․․

Ստեփան Դանիելյան