Ինչպես անվտանգության համակարգը երեք տարում «թղթե տնակի» վերածեցին. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Ուղիղ մեկ տարի առաջ Ադրբեջանն Արցախի դեմ լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ սկսեց, որի արդյունքում ունեցանք հայկական կողմի համար աղետալի արդյունքներ՝ հազարավոր զոհեր ու վիրավորներ, Արցախի տարածքների մեծ մասի կորուստ, մեծ թվով ունեզրկված և փախստական դարձած քաղաքացիներ։ Պարտության իրողությունը արդարացնելուն միտված շրջանառվող փաստարկ է դարձել այն, թե հայկական զինված ուժերը պայքարում էին իրենց առավելապես գերազանցող ուժերի դեմ, քանի որ Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված ռազմական ագրեսիային անմիջականորեն մասնակցում էին ոչ միայն թուրքական զինվորականներն, այլև վարձկան ահաբեկիչ գրոհայինները։ Որոշ տվյալների համաձայն, պակիստանյան զինվորականները ևս կարևոր աջակցություն են տրամադրել Բաքվին։

Բացի այդ, պատերազմից առաջ և դրա ընթացքում Ադրբեջանը Իսրայելից ու Թուրքիայից գեժամանակակից զենքեր էր գնում։ Դա, իհարկե, այդպես է: Դա, իհարկե, անվիճելի է: Սակայն, այս ամենով հանդերձ, ուժերի անհավասար լինելը այդքան էլ համոզիչ փաստարկ չէ, որ շատ հաճախ բերվում է, քանի որ Արցախյան առաջին պատերազմը ցույց տվեց, որ հնարավոր է հաղթել նույնիսկ այն պարագայում, երբ հակառակորդը հայկական ուժերին մի քանի անգամ գերազանցում է։ Եվ 90-ականների պատերազմի ժամանակ էլ ադրբեջանցիները էապես գերազանցում էին հայկական կողմին զենքերով ու զինտեխնիկայով, ինչպես նաև թվակազմով։ Նրանց նշանակալի աջակցություն էր ցուցաբերում Թուրքիան, իսկ ադրբեջանական կողմից կռվում էին չեչեն և աֆղան գրոհային վարձկանները։

Այստեղ հարց է առաջանում, թե ինչպե՞ս ստացվեց, որ գրեթե նմանատիպ պայմաններում մի դեպքում կարողացանք համոզիչ հաղթանակ տանել, իսկ մյուս դեպքում՝ խայտառակ կապիտուլ յացիայի ենթարկվել։ Առաջիկայում մենք հերթականությամբ կանդրադառնանք հիմնական պատճառներին: Սկսենք անվտանգությունից: Վերը նշածի պատճառներից երևի թե ամենակարևորը պետք է փնտրել հայկական կողմի գործողությունների մեջ, թե ինչպիսի վիճակում էր գտնվում հայկական անվտանգության համակարգը և առաջին հերթին բանակը 2018 թվականին, ու ինչ ունեցանք երեք տարի անց։ Գաղտնիք չէ, որ 2018 թվականի իշխանափոխությունից հետո բանակն ու Արցախյան հաղթանակներն արժեզրկվեցին։ Քայլականներն իրենց իշխանության գալու հանգամանքն ավելի նշանակալի երևույթ էին համարում, քան Արցախյան ազատամարտը։

Դրա հետ մեկտեղ իշխանություններն առանց հետևանքները հաշվի առնելու քրեական հետապնդումներ սկսեցին բանակի կայացման գործում մեծ ավանդ ունեցած գործիչների ու գեներալների նկատմամբ։ Եվ, ըստ այդմ, հետապնդումների թիրախ դարձան Ռոբերտ Քոչարյանը, Սեյրան Օհանյանը, Յուրի Խաչատուրովը, Միքայել Հարությունյանը և ուրիշներ։ Չհաշված, որ այն ժամանակվա ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովի նկատմամբ քրեական գործի հարուցման արդյունքում Փաշինյանը հասցրեց միջազգային հանրության առաջ հեղինակազրկել ՀԱՊԿ-ը, իսկ հիմա զարմանում է, թե ինչու ՀԱՊԿ-ի մեխանիզմները չեն գործում Հայաստանի դեպքում, երբ հակառակորդը ներխուժել է մեր ինքնիշխան տարածք։

Փոխանակ իշխանությունները հնարավորություն ստեղծեին, որ պատերազմի բովով անցած ու մեծ փորձ կուտակած ռազմական գործիչներն ու գեներալները զբաղվեին անվտանգային ամենակարևոր հարցով՝ բանակի հզորացման գործով, նրանց ամբողջովին մեկուսացրին բանակից։ Պատերազմի ընթացքում էլ հայկական բանակը և գլխավոր շտաբը 27 տարի ղեկավարած և հաղթանակներ տարած 4 գեներալ-գնդապետներ զրկվեցին մարտական գործողությունները վարելու հարցում իրենց գիտելիքներով ու փորձով օգտակար լինելու հնարավորությունից։ Նույնը վերաբերում է նաև գնդապետներին ու այլ հրամանատարներին։ Հենց սկզբից էլ իշխանությունները զինված ուժերն ուժեղացնելու փոխարեն ավելի թուլացրին բանակի ողնաշարը։

Պատահական չէ, որ Փաշինյանն ու իր թիմակիցները պայքարում էին «Ազգ-բանակ» հայեցակարգի դեմ՝ հայտարարելով, թե պետք չէ մարդկանց հայրենասիրություն սովորեցնել։ Բացի այդ, Փաշինյանի պաշտոնավարման օրոք սկսվեց հայկական զինված ուժերի բարոյալքման գործընթացը։ Իշխանությունների կողմից այնպիսի քայլեր էին ձեռնարկվում, որ դրանցով հանրության շրջանում իջեցվում էր զինված ուժերի հեղինակությունը, և այնպես էր ներկայացվում, թե բանակի սպաներն ընդամենը «թալանչիներ» են։ Այս տրամաբանության ներքո էլ գրեթե ամեն անգամ բանակի հետ կապված քրեական գործերը մամուլի իշխանական հատվածում մեծ խանդավառության պատճառ էին դառնում։ Իսկ Փաշինյանն այնպես էր ներկայացնում, թե նախկինում զինվորները զրկված են եղել անգամ տարրական կենցաղային պահանջների բավարարումից։ Ըստ Փաշինյանի, նախկինում կոնֆետ էին շպրտում, իսկ զինվորները ճանկռվելով այդ կոնֆետների հետևից վազում էին։

Շատերի համար է հասկանալի, որ այդ ամենն անհեթեթություն է, բայց այստեղ գլխավոր հարցը պրիմիտիվ մանիպուլյացիաները չեն, այլ այն, որ եթե զինվորներն ապահովված չէին անհրաժեշտ պայմաններով, ապա ինչպե՞ս էր հաջողվում անսասան պահել երկրի սահմաններն ու արժանի հակահարված տալ հակառակորդի սադրանքներին։ Մյուս կողմից էլ՝ իշխանությունները բովանդակային առումով բանակի մարտունակությունը բարձրացնելու փոխարեն ձեռնամուխ եղան միայն փիառ ակցիաների։ Այսինքն, բոլոր կարևոր հարցերը լուծվել էին, մնացել էր զինվորներին ելակով կերակրելու հարցը, որը նույնիսկ տասներորդական խնդիր է։ Զենքերի ձեռքբերման թեման ևս իշխանությունները դարձրել էին միայն շոուի ու փիառվելու առարկա։

Փաշինյանը խրոխտ կերպով հայտարարում էր, թե փակելու են 80-ականների զենքերի էջը, բայց իրենք ձեռք էին բերում «Օսա ԱԿ» համալիրներ, որոնք արտադրությունից դուրս են մղվել դեռևս նախորդ դարի 70-ական թվականներին։ Ստացվում է, որ Փաշինյանի օրոք 80-ականների զենքերը փոխարինվեցին 70-ականների զենքերով։ Իսկ Ռուսաստանից «Սու-30ՍՄ» բազմաֆունկցիոնալ կործանիչների գնման թեման Փաշինյանը իր սելֆիների միջոցով վերածեց սեփական «մեծարման երեկոյի»։ Սակայն հետագայում պարզվեց, որ ինքնաթիռները չեն կարող պատերազմի ժամանակ օգտագործվել, քանի որ բերվել են առանց համապատասխան հրթիռների։ Այս տարվա մարտին Արագածոտնի մարզի Օհանավան գյուղի բնակիչների հետ հանդիպման ժամանակ, անդրադառնալով սպառազինության թեմային, Փաշինյանն ասում էր, որ չեն հասցրել պատերազմից առաջ գնել կործանիչների «օդ-ցամաք» հրթիռները։

Սակայն զավեշտն այն է, որ դեռ 2020 թվականի հուլիսին Փաշինյանն ինքն էր հայտարարել, թե Սու30 բազմաֆունկցիոնալ կործանիչները զորավարժություններ են անցկացրել՝ խոցելով թիրախները «օդ-ցամաք» հրթիռներով, և նույնիսկ տեսանյութ էր հրապարակել։ Այդ ինչպե՞ս էին կործանիչները զորավարժության կամ մարտական հերթապահության դուրս գալիս, երբ զինված չէին համապատասխան հրթիռներով։ Ստացվում է, որ անվտանգության ոլորտը իշխանությունները երեք տարվա ընթացքում թղթե տնակի են վերածել, այսքանից հետո էլ զարմանում ենք, թե ինչու ենք պարտվել:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում