Ընդամենը մի քանի տարի առաջ ո՞վ կմտածեր, որ Արցախում հայ չի մնա․ «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է. Ժամանակակից աշխարհում բազմաթիվ կոնֆլիկտներ կան, որոնք ունեն տարածքային, էթնիկ կամ այլ դրդապատճառներ։ Այդ հակամարտություններից որոշները նոր են ի հայտ գալիս, իսկ շատերն էլ ուղղակի տասնամյակների, եթե չասենք հարյուրամյակների պատմություն ունեն։ Օրինակ՝ արաբա-իսրայելական հակամարտությունը 20-րդ դարի 40-ական թվականներից ձգվում է մինչև այսօր։ Կողմերից յուրաքանչյուրն ունի իր ճշմարտությունը։ Եվ տեսնում ենք, թե ինչպես է պարբերաբար սրվում այս կոնֆլիկտը և վերածվում բախումների ու պատերազմի։ Ընդ որում, արաբա-իսրայելական հակամարտությունն այն կոնֆլիկտներից է, որը բազմաթիվ միջազգային դերակատարների ներգրավվածություն է ապահովում՝ արաբական աշխարհից սկսած, ԱՄՆ-ով ու իր դաշնակիցներով վերջացրած։

Նույնը կարելի է ասել նաև ուկրաինական հակամարտության մասին, որը մեծ աշխարհաքաղաքական ճեղքում է առաջացրել Ռուսաստանի ու Արևմուտքի միջև ու լուրջ դիմակայության պատճառ դարձել։ Բայց մի հանգամանք ևս պետք է հաշվի առնել։ Մարդկության զարգացման և նոր տեխնոլոգիաների կիրառման հետ մեկտեղ հակամարտությունների լուծումը չի հեշտացել։ Ավելին՝ կողմերն ավելի մեծ ջանքեր են գործադրում պայքարի նոր միջոցներ փնտրելու համար։ Ու ոչ մի կողմ միանգամից զիջել չի ցանկանում՝ չնայած ժամանակի ընթացքում բազմաթիվ տարբեր միջնորդական ջանքեր են գործադրվում։ Եվ այս իրողությունը դրսևորվում է նույնիսկ այն դեպքերում, երբ հակամարտության որևէ կողմ պարտություն է կրում։ Այս տեսանկյունից կարելի է բերել նաև Կոսովոյի հակամարտության օրինակը։ Չնայած ՆԱՏՕ-ի ռազմական ուժերը Հրավսլավիայի քայքայման ժամանակ ռմբակոծեցին Սերբիան, նույնիսկ սերբական իշխանության ներկայացուցիչներին հանձնեցին միջազգային քրեական տրիբունալին ու ճանաչեցին Կոսովոն որպես անկախ պետություն, միևնույնն է, Սերբիան մինչ այժմ չի ճանաչում Կոսովոյի անկախությունը։

Նույնիսկ ԵՄ անդամակցության հեռանկարը և դրա բացած հնարավորությունները Սերբիային չեն գրավում Կոսովոյի անկախությունը ճանաչելու ճանապարհին։ Դրա փոխարեն մենք ժամանակ առ ժամանակ Կոսովոյի հյուսիսում ապրող սերբերի և Կոսովոյի ալբանացիների միջև լարվածության դրսևորումների ենք ականատես լինում։ Իրավիճակի հետ չհամակերպվելու իրողությունը բնորոշ է նաև Վրաստանին, որը շարունակում է Հարավային Օսիան ու Աբխազիան համարել որպես իր մաս՝ չնայած այն հանգամանքին, որ միջազգայնորեն դրանք իր վերահսկողությունից դուրս են եկել։ Պատերազմից հետո նույնիսկ Արևմուտքից Ուկրաինային տարբեր առաջարկներ են եղել, որ կարելի է հասնել խաղաղության Ռուսաստանին որոշ տարածքներ զիջելու արդյունքում, այնուամենայնիվ, չնայած ռազմաճակատում առկա բոլոր դժվարություններին, Ուկրաինան հրաժարվում է անգամ լսել տարածքային զիջումներ կատարելու մասին։

Իսկ նրանք, ովքեր խոսում են հնարավոր զիջումների մասին, Ուկրաինայում քննադատությունների թիրախում են հայտնվում։ Կիևին նույնիսկ չի գրավում այդ զիջումների դիմաց ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հեռանկարը։ Կարող ենք նաև անդրադառնալ այնպիսի դերակատարների, որոնք պետություն չունեն։ Օրինակ՝ քրդերը պայքարում են քրդական պետության ստեղծման համար՝ չնայած այն հանգամանքին, որ գիտեն՝ իրենց ունեցած ներուժը էապես զիջում է Թուրքիայի ունեցած պոտենցիալին։ Բայց դա չի խանգարում, որ «Քուրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը» (PKK) տարբեր ձևերով պայքարի Թուրքիայի դեմ՝ անգամ հանկարծակի հարձակումների կազմակերպման տեսքով։ Օրինակ՝ վերջերս հենց քրդական այս կուսակցությունն էր կազմակերպել Անկարայի կենտրոնում՝ Թուրքիայի ներքին գործերի նախարարության շենքի մոտ տեղի ունեցած պայթյունը։

Ու այստեղ մի կարևոր հարց է առաջանում. աշխարհում յուրաքանչյուրը պայքարում է իր իրավունքների համար, իսկ ինչպե՞ս է ստացվում, որ Հայաստանը շատ արագ Ղարաբաղը ճանաչեց որպես Ադրբեջանի մաս, իսկ հետո համակերպվեց Ադրբեջանի կողմից Արցախի էթնիկ զտումներին։ Սա նշանակում է, որ մենք չենք ցանկացել մինչև վերջ պայքարել մեր իրավունքների համար այն դեպքում, երբ Արցախը հազարամյակներ շարունակ բնակեցված է եղել հայերով ու հայկական տարածք է եղել այն ժամանակ, երբ Ադրբեջան անունով պետությունն անգամ գոյություն չուներ։ Հակամարտության այն կողմերը, որոնք հրաժարվում են հետագա պայքարից ու տեղի են տալիս, ավելի խոցելի վիճակում են հայտնվում։ Սա մեզ պատմությունից դասեր քաղելու և հետևություններ անելու հիմք պետք է տար։ Ավաղ, այդ դասերն այդպես էլ չենք քաղվում: Հակառակ դեպքում գոնե հիմա կկարողանայինք անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկել, ոչ թե անընդհատ զիջել: Առաջին հերթին պետք է ջանքերը վերաուղղել այն ուղղություններով, որոնց շրջանակներում տարիներ շարունակ թերացել ենք։

Հարկավոր է չհրաժարվել հայ ժողովրդի իրավունքների համար պայքարելուց, այլապես այս տեմպերով շարունակելու դեպքում որոշ ժամանակ անց էլ ՀՀ իշխանությունները արդեն այլ տարածքներ են ճանաչելու Ադրբեջանի մաս։ Ու դա հիպոթետիկ սցենար չէ։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ ո՞վ կմտածեր, որ Արցախում հայ չի մնա։ Նույնը կարող է լինել Հայաստանի այլ տարածքների հետ։ Առավել ևս, որ գործող իշխանություններն արդեն բացեիբաց պատրաստակամություն են հայտնում զիջել, այսպես կոչված, «անկլավները»: Ու կարևոր է, որ հույսներս դնենք մեր ուժերի վրա, այլ ոչ թե մտածենք, թե արտաքին ուժերը թույլ չեն տա հարձակվել Հայաստանի վրա։ Այդ արտաքին խաղացողներն ինչպե՞ս 21- րդ դարում թույլ տվեցին Արցախի էթնիկ զտումը, երբ ամեն օր Լաչինի միջանցքը բացելու կոչեր էին հնչեցնում, բայց գործնական առումով ոչինչ չձեռնարկեցին արցախահայության իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ։ Մտածել է պետք այս մասին։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում