Արցախի ժողովուրդն իրավունք ունի որոշելու իր կարգավիճակը. ԱԳՆ ելույթը՝ ՄԱԿ-ում

Իրապես անկախ եւ անաչառ դատաիրավական համակարգի ձեւավորումը մեր ներկա բարեփոխումների օրակարգի առանցքն է: Ապրիլի 5-ին անցկացվելիք սահմանադրական հանրաքվեն կոչված է ՀՀ քաղաքացիների անմիջական մասնակցությամբ դատաիրավական համակարգի բարեփոխմանը։ Այս մասին իր ելույթում հայտարարել է ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը՝ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի 43-րդ նիստին։

Մնացականյանն իր ելույթում ասել է.

«Շատ ուրախ եմ վերստին հանդես գալ Մարդու իրավունքների խորհրդում՝ այս անգամ ներկայացնելով մի երկիր, որն այժմ հանդիսանում է այս հարգարժան կառույցի լիիրավ անդամ։

ՄԱԿ-ի 75-ամյակին ընդառաջ մենք խորապես հավատացած ենք, որ վերջինիս առաքելությունը պետք է վերընդգծվի եւ ամրապնդվի։ ՄԱԿ-ի երեք հիմնասյուները կարեւոր են եւ սատարում են միմյանց։ Մենք ընդգծում ենք մարդու իրավունքների կենտրոնական դերակատարությունը, որն ազատության եւ քաղաքացիական անսահմանափակ մասնակցության արժեքները հարգող յուրաքանչյուր հասարակությունում կարող է վեր հանել մարդկային տաղանդը եւ կարողությունը՝ ի շահ անհատի եւ ընդհանուր բարիքի։ Մենք նաեւ «կիսում» ենք գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշի մտահոգությունը, որ մարդու իրավունքները վտանգված են: Անդրադառնալով գլոբալ մակարդակով նրա հնչեցրած սթափվելու կոչին՝ Հայաստանն իր լիակատար աջակցությունն է հայտնում գլխավոր քարտուղարի Գործողությունների կոչին եւ սահմանված յոթ նպատակային ոլորտներին:

Մեր՝ Մարդու իրավունքների խորհրդին անդամակցելն ուղեկցվում է 2018թ․ ապրիլ-մայիս ամիսների ոչ բռնի, խաղաղ թավշյա հեղափոխության հաղթանակից հետո Հայաստանի կողմից արձանագրած կարեւոր առաջընթացով։ Մեր բարեփոխումները լայնածավալ են, դրանք հիմնված են հայ ժողովրդի անսասան աջակցության, լայն մանդատի եւ կառավարության քաղաքական ամուր կամքի վրա` շոշափելի արդյունքներով առաջ մղելու ժողովրդավարական վերափոխումները հանուն բարեփոխումների հիմնական շահառուի՝ ՀՀ քաղաքացու: Մեր բարեփոխումները տարածվում են բոլոր այն ոլորտների վրա, որոնք կոչված են ապահովելու ազնիվ եւ կայուն հաստատությունների կենսագործունեությունը եւ նպատակ ունեն պահպանելու ժողովրդավարությունը, իրավունքի գերակայությունը եւ մարդու իրավունքները: Իրապես անկախ եւ անաչառ դատաիրավական համակարգի ձեւավորումը մեր ներկա բարեփոխումների օրակարգի առանցքն է: Ապրիլի 5-ին անցկացվելիք սահմանադրական հանրաքվեն կոչված է ՀՀ քաղաքացիների անմիջական մասնակցությամբ դատաիրավական համակարգի բարեփոխումանը։

Հայաստանի առաջընթացը պատշաճ կերպով արտացոլվել է մի շարք միջազգային վարկանիշներում եւ ցուցանիշներում: Ըստ «Թրանսփերենսի ինթերնեշնլ»-ի կոռուպցիայի սահմանման ինդեքսի՝ 2019թ․ Հայաստանը բարելավել է իր վարկանիշը 28 կետով: Լրագրողներ առանց սահմանների «Համաշխարհային մամուլի ազատության» ինդեքսում Հայաստանը ընդամենը մեկ տարվա ընթացքում բարելավել է իր դիրքերը 19 կետով: Անցյալ տարի Հայաստանն արձանագրել է էական առաջընթաց համացանցի ազատության ոլորտում եւ դասվել լավագույն ցուցանիշն ունեցող 10 ազատ երկրների շարքում:

Հայաստանի ՄԻԽ-ին միանալը համընկել է ՄԱԿ-ի համընդհանուր պարբերական դիտարկման գործընթացի երրորդ փուլի հետ, որը մենք ներկայացրինք այս հունվարին: Մենք երախտապարտ ենք եւ մեզ համար ոգեւորիչ է Հայաստանի՝ բարեփոխումների իրականցմանն ուղղված ջանքերի լայն ճանաչումը, ինչն արտահայտվեց ՄԱԿ համընդհանուր պարբերական վերանայման գործընթացի ժամանակ հնչեցված բազմաթիվ ելույթներում: Ցանկանում եմ նաեւ ընդգծել մարդու իրավունքների հանդեպ ազգային մակարդակում պատասխանատվության ստանձնման կարեւորությունը, քանի որ մենք առաջին հերթին պատասխանատու ենք մեր ժողովրդի առջեւ: Իհարկե, մենք ՄԱԿ համընդհանուր պարբերական դիտարկման գործընթացը հանիսանում է Մարդու իրավունքների խորհրդի «գոհարը» եւ ձեռնարկելու ենք բոլոր հնարավոր միջոցները վերջինիս հետագա ամրապնդման համար:

Հայաստանի վերափոխումը հաստատապես հիմնված է կանանց եւ երիտասարդության ուժեղ ներգրավվածության եւ ակտիվ քաղաքական մասնակցության վրա: Սա նաեւ կարեւոր մեկնակետ է մեր միջազգային համագործակցության համար: Ներկայումս Հայաստանը նախագահում է ՄԱԿ-ի Կանանց կարգավիճակի հանձնաժողովի 64-րդ եւ 65-րդ նստաշրջանները: Մենք շարունակելու ենք հետեւողականորեն աշխատել կանանց դերի բարձրացման հարցուշ միջազգային կոնսենսուսի ձեռքբերման ուղղությամբ:

Մարդու իրավունքների խորհուրդը եղել եւ մնում է ՄԱԿ-ի շրջանակներում կարեւորագույն հարթակ՝ զանգվածային վայրագությունների ու ցեղասպանության կանխարգելման ուղղությամբ միջազգային կարողությունների ամրապնդման համար, մի ոլորտ, որտեղ Հայաստանը երկար տարիներ հանդիսանում է առաջամարտիկ: Մենք մտադիր ենք Խորհրդի այս նիստի ներկայացնել «Ցեղասպանության կանխարգելում» բանաձեւի նոր նախագիծ: Մենք ակնկալում ենք անդամ պետությունների եւ այլ շահառուների հետ բաց, ներառական եւ կառուցողական խորհրդակցություններ: Համոզված ենք, որ այս Խորհուրդը, դրա հատուկ ընթացակարգերը, ինչպես նաեւ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի՝ ցեղասպանության կանխարգելման հարցերով հատուկ խորհրդատուի գրասենյակը պետք է շարունակեն մարդու իրավունքների, ցեղասպանության եւ զանգվածային վայրագությունների զանգվածային խախտումների կանխարգելումը խթանելու եւ ամրապնդելու գործում իրենց առաջնային դերակատարությունը:

Արցախի ժողովուրդը շարունակում է դիմակայել Ադրբեջանի կողմից ուժի եւ հարկադրանքի կիրառման սպառնալիքին: Ադրբեջանի կողմից մարդու իրավունքների հետեւողական խոչընդոտումը, Արցախի ժողովրդի նկատմամբ անհանդուրժողականությունը, ատելությունը, խտրականությունը եւ բացահայտ ագրեսիան հանդիսանում են հակամարտության սկզբնապատճառը: Բաքվում, Սումգայիթում, Կիրովաբադում եւ Ադրբեջանի այլ քաղաքներում ու գյուղերում հայկական փոքրամասնության հանդեպ սանձազերծված ջարդերը, էթնիկ զտումները եւ բռնագաղթը, 1990-ականներին Լեռնային Ղարաբաղի դեմ պատերազմն ու ագրեսիան, հային սպանելու համար դատապարտված մարդասպանների հերոսացումը վկայում են Ադրբեջանի հետեւողական ագրեսիվ քաղաքականության մասին: Դրանք հանդիսանում են գոյապահպանական ֆիզիկական անվտանգության սպառնալիք Արցախի ժողովրդի համար: Այս սպառնալիքի մասին մեզ հիշեցվել է Լեռնային Ղարաբաղի դեմ 2016թ. ապրիլին վերսկսված ագրեսիայի փորձով:

Հայաստանը շարունակում է լիովին հավատարիմ մնալ ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության միջազգայնորեն ճանաչված մանդատի ձեւաչափի շրջանակում եւ Հայաստանն ընդգծում է Արցախի անվտանգության եւ կարգավիճակի գերակայությունը: Արցախի ժողովուրդն իրավունք ունի առանց որեւէ սահմանափակման ազատորեն որոշելու իր քաղաքական կարգավիճակը, ազատորեն հետամուտ լինելու իր տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային զարգացմանը՝ ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա: Սա՛ է խաղաղ կարգավորման առանցքը: Հայաստանը նաեւ ընդգծում է ատելությունը եւ անհանդուրժողականությունը բացառելու եւ մարդկանց միջեւ շփումներ խթանելուն ուղղված լուրջ ջանքեր ներդնելու կարեւորությունը: Հավասարապես, խստորեն բացառվում է ուժի սպառնալիքը: Հայաստանն ու Արցախը հանձնառու են աշխատելու 2019թ.-ին գրանցած համեստ արդյունքների վրա:

Հակամարտության գոտիներում բնակվող մարդկանց համար մարդու իրավունքների լիարժեք իրացմանը նպաստելն ու աջակցելը պետք է լինի հավաքական նպատակ միջազգային հանրության համար: Մարդու իրավունքները եւ այդ իրավունքները իրացնողները չեն կարող դիտարկվել որպես խնդիր: Նրանք են լուծումը: Ցանկանում եմ մեջբերել ՄԱԿ գլխավոր քարտուղարի երեկվա հզոր ուղերձը. «Մարդու իրավունքների պաշտպանության յուրաքանչյուր միջոց օգնում է նվազեցնել լարվածությունը, ապահովել կայուն զարգացում եւ պահպանել խաղաղությունը»: Մարտի 31-ին Արցախի ժողովուրդը քվեարկելու է նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրություններում՝ իրացնելով իր՝ ժողովրդավարական ձեւով կյանքը կազմակերպելու լեգիտիմ իրավունքը: Պատերազմի, պաշարման եւ ագրեսիայի միջով անցած, ինչպես նաեւ մինչեւ օրս պատերազմի սպառնալիքի առերեսվող Արցախի ու Արցախի ժողովրդի հանձնառությունը մարդու իրավունքների պաշտպանության համար ձեւավորելու ամուր ժողովրդավարական հասարակություն եւ կառույցներ արժանի է լիակատար միջազգային աջակցության։ Մարդու իրավունքները եւ հիմնարար ազատությունները պետք է հարգվեն, պաշտպանվեն եւ խթանվեն՝ առանց որեւէ տարբերակման, ներառյալ «ելնելով անհատի երկրի կամ տարածքի քաղաքական, իրավական կամ միջազգային կարգավիճակի»:

Եզրափակելով խոսքս, տիկին նախագահող՝ ընդգծեմ, որ Հայաստանը վերահաստատում իր աներկբա հանձնառությունը եւ աջակցությունը ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների պաշտպանության գործիքակազմին, որն հանդիսանում է միջազգային համագործակցության էական հարթակ: Միեւնույն ժամանակ, առաջնային պատասխանատվությունը կրողները հենց անդամ պետություններն են: Եվ այս հիմքի վրա է հասցեագրվում եւ փորձարկվում մարդու իրավունքների համակարգի արդյունավետությունը»: