Հեղափոխություն թե հիբրիդային հեղաշրջում

Խոսրով Հարությունյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է.

Կապանի ասուլիսում Վարչեպետ Փաշինյանն, ի պատասխան լրագրողի հարցին, հայտարարեց, որ Հայաստանում տեղի է ունեցել ոչ թե պետական հեղաշրջման փորձ, այլ ‹‹հիբրիդային հեղաշրջման›› փորձ և իշխանությունը նման փորձերի ողնաշարը կոտրել է պաշտոնանկություններով:

Թեպետ այս հարցին ես ասուիլիսի հաջորդ օրն անդրադարձել եմ Factor TV-ի տաղավարում, այդուհանդերձ հարկ եմ համարում որոշ հավելյալ մեկնաբանություններ ներկայացնել, քանի որ լրատվամիջոցները ամենատարբեր որակումներով շարունակում են անդրադառնալ այդ թեմային:

Նախ անհրաժեշտ է փաստել, որ հեղաշրջում ասելով պետք է հասկանալ պետական կառավարման համակարգում այնպիսի իրավիճակ, երբ իշխանության բարձրագույն մարմինը կամ մարմինները՝ ոչ իրենց կամքով և հակասահմանադրական ազդեցությունների ճնշման պատճառով, զրկվում են իրենց սահամանադրական պարտավորությունները կատարելու օրինական հնարավորություններից՝ ընդհուպ մինչև պաշտոնից պարտադրված հեռանալը: Այլ կերպ ասած, հեղաշրջումը ուղղակիորեն նշանակում է իշխանության բռնազավթում: Պատմությունը գիտի տարբեր երկրներում հեղաշրջումների բազում դեպքեր:

Հետևաբար հեղաշրջման փորձ ասելով պետք է հասկանալ կոնկրետ անձանց կամ սուբյեկտների կողմից այնպիսի գործողությունների իրականացման նախաձեռնություն, որոնց նպատակը եղել է Երկրի բարձրագույն իշխանությանը զրկել օրինական պարտականությունները կատարելու որևէ հնարավորությունից:

Արդյո՞ք Վարչապետն իր խոսքում փաստում է այդ մասին: Միանշանակ դժվար է պնդել, քանի որ նա օգտագործում է ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում›› եզրույթը, որը քաղաքագիտության մեջ, կարծես թե, նոր հասկացություն է և հավելյալ մեկնաբանությունների կարիք ունի: Բանն այն է, որ այսօր մասնագիտական գրականության և քաղաքագիտական տերմիբանության մեջ լայնորեն տարածում ունի ‹‹հիբրիդային պատերազմ›› հասկացությունը:

Հայտնի փաստ է, որ ‹‹հիբրիդային պատերազմ›› տերմինը առաջին անգամ ԱՄՆ և Միացյալ Թագավորության ռազմական փաստաթղթերում հայտնվեց 2005թ. և այդ հասկացության իմաստը կայանում է հակառակորդ պետության վրա սեփական քաղաքական ազդեցության ապահովումը ռազմական կարողությունների նվազագույն ներգրավմամբ՝ փոխարենը նախապատվությունը տալով ազդեցության քաղաքական, տնտեսական, տեղեկատվական, դիվանագիտական ռեսուրսի օգտագործմանը: Այսինքն մարդկային զոհերի և ավերվածությունների գնով հաջողության հասնելու փոխարեն նույն նպատակներին հասնել ոչ ռազմական միջոցներով: Սա է պատերազմներ վարելու հիբրիդային մետոդի ողջ իմաստը:

Եթե փորձենք այս հասկացության ներքո վերծանել ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում›› եզրույթը, ապա կնշանակի, որ Վարչապետը փաստում էր, որ ներքաղաքական զարգացումներում տեղի է ունեցել բարձրագույն իշխանության պարտականությունների իրականացմանը խոչնդոտելու փորձ՝ օգտագործելով քաղաքական, տեղեկատվական, տնտեսական ռեսուրսներ: Բայց վերը նշված գարծիքակազմը, միգուցէ բացառությամբ դիվանագիտականից, լայնորեն և բոլոր ժամանակներում օգտագործվում է ներաքաղաքական պայքարում՝ տեղեկատվական-քարոզչական կրեատիվ հնարքների, ֆինանսական ռեսուրսների, քաղտեխնոլոգիաների օգտագործմամբ, ընդ որում երկուստեք՝ թե՛ իշխանության և թե՛ ընդիմության կողմից:

Կարելի՞ է արդյոք ընդիմության քաղաքական պայքարը իշխանությունների դեմ որակել որպես նրանց գործունեությանը խոչնդետելու, ուստի և հիբրիդային հեղաշրջման փորձեր: Արդյո՞ք Վարչապետը ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում›› ասելով ի նկատի ունի իշխանության դեմ քաղաքական պայքարի ցանկացած գործողություն՝ նշված ռեսուրսների օգտագործմամբ: Կարծում եմ ո՛չ, այլապես դա կնշանակեր, որ Վարչապետը հայտարարում է իշխանության անհաշտ պայքարը քաղաքական այլակարծության և ազատ խոսքի իրավունքի դեմ:

Ավելին, նման պարագաներյում, եթե առաջնորդվենք Վարչապետի ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում›› եզրույթի քաղաքական բովանդակությամբ, ապա նշված հեղաշրջման փորձ կարելի որակել ընդիմադիր Նիկոլ Փաշինյանի տարիների քաղաքական գործունեությունը ուղղված իշխանությունների դեմ, իսկ 2018թ ապրիլ-մայիս ամիսների իրադարձությունները՝ հիբրիդային հեղաշրջման դասական օրինակ:

Ուստի, առանց սխալվելու հավանականությամբ, կարելի է փաստել, որ Վարչապետի գիտությամբ նրա ընտանիքին պատկանող լրատվամիջոցի նախաձեռնությամբ ‹‹պետական հեղաշրջման›› մասին լուրերի շրջանառումը ոչ այլ ինչ էր, քան ուժային կառույցների նախկին ղեկավարներին, մասնավորապես Վանեցյանին (ձեռքի հետ նաև ընդիմությանը) hանիրավի վարկաբեկելու և պետության թշնամի ներկայացնելու անհաջող փորձ: Եվ երբ այդ լուրը դարձավ հանրային դիսկուրսի գլխավոր թեմաներից մեկը և առաջացավ կոնկրետ փաստեր ներկայացնելու անհրաժեշտություն, Վարչապետը փորձեց փրկել իրավիճակը իր ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում››, ավելի շփոթեցնող և մինչ այս քաղաքական մասնագիտական դիսկուրսում դեռևս չհանդիպած, եզրույթով:

Ի դեպ թե՛ Վանեցյանը և թե՛ Օսիպյանը պաշտոնանկ չեն արվել: Նրանք հրաժարական են տվել: Այս հասկացությունները իրավական-քաղաքական իմաստով նույնաբովանդակ չեն:

Նախ կարևոր տարբերությունն այդ երկու իրավական գործընթացներրի միջև այն է, որ տարբեր են դրանք նախաձեռնող սուբյեկտները: Պաշտոնանկության պարագայում նախաձեռնողը տվյալ պաշտոնյայի անմիջական քաղաքական ղեկավարն է՝ տվյալ դեպքում Վարչապետը: Մինչդեռ հրաժարականի դեպքում նախաձեռնողը ինքը՝ պաշտոնյան է:

Բայց առանցքային տարբերությունն այդ երկու գործընթացների միջև պայմանավորված է դրանց տարբեր քաղաքական բովանդակությամբ: Պաշտոնանկությունը արձանագրում է տվյալ պաշտոնյայի գործունեության արդյունքներով քաղաքական անմիջական ղեկավարի բավարարված չլինելու հանգամանքը, ընդ որում այն ընկալմամբ, որ այլևս այդ պաշտոնում տվյալ պաշտոնյայի հետագա գործութնեությունը համարվում է անհանդուրժելի:

Մինչ դեռ պաշտոնյայի կողմից պաշտոնից հրաժարական ներկայաացնելու փաստը վկայում է պաշտոնյայի և նրա անմիջական քաղաքական ղեկավարի միջև տվյալ պաշտոնին օրենքով վերապահված պարտականությունների կատարման խնդրում անհամաձայնության և սկզբունքային տարաձայնությունների մասին: Ընդ որում, որպես կանոն, այդ տարաձայնությունները դառնում են անհաղթահարելի այն պարագայում, երբ պաշտոնյան իր հետագա պաշտոնավարումը տվյալ պաշտոնում տվյալ քաղաքական ղեկավարի ենթակայությամբ քաղաքական և/կամ իրավական առումներով գնահատում է իր համար այլևս ոչ նպաստավոր:

Եթե պաշտոնանկությունը՝ տվյալ պաշտոնյայի կողմից պաշտոնեական պարտականություների աններելի ձախողման գնահատաականն է, ապա հրաժարականը՝ պաշտոնյայի գիտակցված նախաձեռնությունն է և քաղաքական պռոտեստի դրսևորում է:

Մինչ դեռ ուժային կառույցների նախկին ղեկավարները ոչ միայն չէին ձախողել իրենց պաշտոնեական պարտականությունները, այլև արժանացել էին գեներալի բարձր կոչմանը (իսկ Օսիպյանը նույնիսկ նշանակվել էր Վարչապետի գլխավոր խարհրդական): Նման պարագայում խոսել նրանց պաշտոնանկության մասին կնշանակի մոլորեցնել հանրությանը:

Հետևաբար ‹‹հիբրիդային հեղաշրջում›› թեզը քվազիքաղաքական բովանդակություն է և իրողության հետ որևէ աղերս չունի, իսկ պաշտոնանկություններով հեղաշրջման ողնաշարը կոտրելու վերաբերյալ Վարևչապետի պնդումը՝ սեփական անհաղթահարելի վճռականությունը ցուցադրելու քարոզչական հնարք և ուրիշ ոչինչ:

Ավելի խորքային եզրահանգումը ակնհայտ է՝ հանրային կյանքը լարվածության մեջ պահելու գնով ձեռք բերված հեղինակությունը իշխանությանը որևէ հեռանկար չի կարող խոստանալ: