Հայաստանում տնտեսական քաղաքականություն չկա. Ռոբերտ Քոչարյան

«Երկիր Մեդիա» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը խոսեց ՀՀ տնտեսական քաղաքականության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասին:

Մանրամասն՝ տեսանյութում և սղագրության մեջ:

- Գալով տնտեսությանը, տնտեսական քաղաքականությանն ու ընդհանրապես՝ տնտեսական վիճակին: Դեռ 2008-ին էին առաջին նշանները, որ դուք սկսեցիք քննադատել ընդհանրապես կառավարման սիստեմը, տնտեսության նկատմամբ վերաբերմունքը և պարբերաբար դրա մասին խոսել եք: Այսօրվա տնտեսական վիճակը, ակտիվությունը, հատկապես, որ կառավարությունը ջանք ու եռանդ չի խնայում մոնոպոլիաները վերացնել, մենաշնորհները, օլիգարխներին վերացնել, այս մթնոլորտում ինչպիսի՞ զարգացում եք տեսնում և ո՞րը կլիներ ձեր մոտեցումը:

- Դուք ճիշտ նշեցիք, որ ես նախորդ իշխանությունների տնտեսական քաղաքականությունը բավականին ակտիվ քննադատում էի, գրեթե չի եղել որևէ քիչ թե շատ հնչողություն ունեցող քայլ, որը ես չարձագանքեի, և համարում եմ, որ դա իմ պարտքն է: Չի կարող պատոնաթող նախագահն անտաբեր լինել, թե ինչ է կատարվում երկրում: Եվ այսօր իմ ակտիվությունը կապված է նաև նույն մոտիվացիայի հետ. ես չեմ կարող անտարբեր լինել: Կամ պետք է ուղղակի դուրս գամ երկրից, գնամ մեկ ուրշ տեղ ապրեմ, կտրեմ ինձ ամբողջությամբ Հայաստանի տեղեկատվական դաշտից, չեմ կարող դա անել, իրավունք չունեմ դա անելու, կհամարեմ դավաճանություն:

Այն, ինչ տեսնում եմ այսօր տնտեսական ոլորտում ... Ավելի ճիշտ ձևակերպեմ՝ ոչ մի բան չեմ տեսնում, որովհետև չկա տնտեսական քաղաքականություն: Ես որևէ մի փաստաթուղթ չեմ հանդիպել, որից կարող եմ եզրակացություն անել, թե ինչ է ուզում անել այս կատավաչրությունը տնտեսական ոլորտում: Չկա էդպիսի փաստաթուղթ: Եվ երբ որ լսում եմ տարբեր ղեկավարներին, ես նաև մեծ կասկած ունեմ, որ կա այն պոտենցյալը, որ կարող է այսպիսի փաստաթուղթ մշակել: Գիտե՞ք, չկա, տնտեսական քաղաքականություն Հայաստանում չկա: Կա կարգախոս՝ պայքար կոռուպցիայի դեմ, ինչը շատ լավ է, բայց պայքար կոռուպցիայի դեմ տնտեսական քաղաքականություն չէ և միայն բռնելով չեն պայքարում կոռուպցիայի դեմ: Դա կոռուպցիայի դեմ պայքարի մի փոքր կտորն է:

- Բայց ինչի կպնում են, այդ կոռուպցիան կա, պարոն Նախագահ:

- Ես չեմ ասում, որ կոռուպցիա չկա, կոռուպցիա Միացյալ նահանգներում էլ կա, Ֆրանսիայում էլ կա, այլ ծավալի: Բայց կոռուպցիայի դեմ պայքարը միայն մարդկանց բռնել-բաց թողնելը չի, միայն դիմակներով մտնել, ուժ ցուցադրելու գործունեություն չի, կոռուպցիան առաջին հերթին ընթացակարգերի, թափանցիկության, բազմաթիվ այլ հարցերում լուրջ քայլեր պետք է անել, բայց այնուամենայինվ կոռուպցիայի դեմ պայքարը չի կարելի փոխարինել տնտեսական քաղաքականությամբ: Իսկ այսօր տնտեսական քաղաքականություն գոյություն չունի: Այսօր բոլորը բողոքում են, որ գները աճել են, անցած տարվա համեմատ շուկայում գները կրկնակի աճել են, այսօր արդեն ժողովուրդը սկսել է ավելի վատ ապրել:

- Բայց ժողովուրդն ասում է, որ կարևորը մթնոլորտն է, կարևորը, որ տեսա՝ սրան բռնեցին, նրան բռնեցին:

- Շատ լավ, ուրեմն թող ապրեն այդ մթնոլորտում, երբ որ սառնարանում վիճակը շատ ավելի կվատանա, այդ դեպքում մի հատ կլսենք ժողովրդին:

- Դուք առաջիկայում քաղաքական գործունեություն ծավալելիս ակնկալու՞մ եք այդ վիճակի, այդ դժգոհության ալիքի բարձրացման:

- Ի՞նչ եմ ակնկալում, ես մեծ հույս ունեմ, որ կծնվի տնտեսական քաղաքականություն: Առանց հստակ տնտեսական քաղաքականության լուրջ ներդրումներ չեն լինելու երկրում: Որևէ ներդրող, դե կարող է մեկը գա ինչ-որ մի բուտկա բացի, մի կրպակ, կամ փողոցային առևտուր սկսի... Որևէ լուրջ ներդրում չի լինելու այս երկրում, մինչև ներդրողը չհասկանա, թե այս կառավարությունն ինչ կարգի տնտեսական քաղաքականություն է իրականացնում, ինչ մտադրություններ ունի կամ բիզնեսին ոնց է վերաբերվելու, սպեցնազո՞վ է ստուգումներ անելու, թե՞ ցիվիլ տարբերակով: Այդպիսի բան, ի միջի այլոց, չի եղել իմ ամբողջ պաշտոնավարման ժամանակ և վերջին տասը տարիների ընթացքում: Չի եղել այդպիսի բան, հիմա գործարարը պետք է մտածի, որ մի օր էլ իր գլխին են կանգնելու:

- Ասում էին, որ հիսուն տոկոսն են վերցնում:

- Դե հիմա քանի՞ դեպք են ապացուցել 50 տոկոսը վերցնելու:

- Դեռ չկա:

- Դեռ չկա, քանի՞ ամիս է անցել, քանի՞ գործ կա 50 տոկոսը վերցնելու ապացուցված: Կանցնի երեք ամիս էլ, կանցնի մեկ տարի, վերջապես հարցնելու են չէ՞, ուր է Սաշիկի 50 տոկոսները, օրինակ: Ես չգիտեմ՝ իրականում ինչ պատկեր է, տասը տարի ես այս ոլորտում չեմ եղել, ես քննադատող դերում եմ եղել, ինքս ինձ ընդդիմություն չհռչակած, բայց ընդդիմադիր դիրքերից էի հանդես գալիս տնտեսական ոլորտում: Ես տեղեկություններ չունեմ դրա մասին, բայց մինչև հիմա դրա մասին որևէ փաստ չկա:

- Շարունակելով տնտեսական թեման՝ ի վերջո փաստ է, որ խոշոր հիմնական ճյուղերում եղել է մոնոպոլիա, վառելիքի, սպառման, սննդի, գազի, արդյո՞ք հնարավոր է այդ իրավիճակը փոխել մոնոպոլիայի: Հիմա ասում են, որ շաքարավազ բոլորը կարող են բերել:

- Իհարկե, այն ժամանակ էլ էինք ասում: Իմ ժամանակ, համենայն դեպս, մոնոպոլիզացվածության նման աստիճան չի եղել, միանշանակ կարող եմ ասել: Վառելիքը բերում էին մոտ 16-17 ընկերություն, գազը դա բնական մենաշնորհ է, այստեղ դու չես կարող որևէ բան անել, հոսանքը բնական մենաշնորհ է, բայց ուրիշ այլ ոլորտներում երբեք մենաշնորհ չենք ունեցել, և որևէ մեկը մենաշնորհային իրավունք չի ունեցել: Եթե խոսքը գնում է վերջին տարիներին տնտեսության մեջ մենաշնորհների ձևավորմանը, ապա թող քանդեն, ո՞վ է խանգարում: Եվ իհարկե՝ որտեղ կարելի է մենաշնորհ չունենալ, պետք է չունենալ:

- Ձեր նախագահության տարիներին էլի մատով ցույց էին տալիս՝ վայ տամոժնիայի պետը սա կարող է թույլ տալ, սա չի կարող թույլ տալ:

- Չեմ հավատում, որովհետև մենաշնորհներ մենք չենք ունեցել, մոտ 20 ընկերություն բանան էին ներկրում, մոտ 16-17 ընկերություն՝ վառելիք, էլի կրկնեմ: Ցույց տվեք, թե որտեղ է եղել մենաշնորհ: Չէր լինի միջինը տարեկան տասը տոկոսից ավելի աճ, երկնիշ աճ եմ ես ունեցել միջինը տասը տարվա ընթացքում: Հնարավոր չէր դա ունենալ, եթե ունենայինք մենաշնորհված տնտեսություն, ուղղակի անհնար էր, չի լինում այդպսիսի բան: Մենք նավթ չունենք, բնական պաշարներով հարուստ չենք և միայն մրցակցային տնտեսական դաշտն է կարող շարժիչ ուժը լինել տնտեսական զարգացման:

- Հիմա չկա այդ մենաշնորհը, առնվազն իշխանությունն ասում է, որ ես չեմ միջամտում շուկային, ի՞նչն է խանգարում, որ ներդրում լինի՝ անորոշությո՞ւնը, թե՞ բոլորն ընտրությունների են սպասում:

- Հիմա նայեք, երեք օր է՝ կառավարությունը զբաղված է միտինգի նախապատրաստմամբ, ես եղել եմ տասը տարի նախագահ Հայաստանում, Ղարաբաղում, ես, կոպիտ ասած, ժամանակ չեմ ունեցել քիթս մաքրելու, որտեղի՞ց է այդ ժամանակը կառավարությանը, այսօրվա իշխանավորներին երեք օր՝ զբաղվել միայն դրանով: Պատճառը դա է: Մարդիկ զբաղվում են նրանով, ինչից հասկանում են, այսպես ասենք՝ իրենց կոմֆորտային գոտին սա է, մարդ միշտ ձգտում է իրեն տեղափոխել այն ոլորտ, որից ինքը ինչ-որ բան է հասկանում: Այն, որ ասում են՝ երեխային մուրճ տուր, աշխարհում ամեն ինչ մեխ է թվալու: Չի կարելի, իրենք պետք է զբաղվեն առաջին հերթին իրենց գործով, ամեն մեկը: Փորձ չունեն:

Բայց գիտե՞ք, նաև ինստիտուցիոնալ հիշողություն հասկացողություն կա, ոչ թե միայն նախարարներին են փոխել, փոխնախարարներին, վարչության պետերին, չեն թողել մարդկանց, ումից կարելի է սովորել, այդ շղթան՝ նորի ու փորձառուի շղթան, պետական համակարգում խախտված է: Սա դասական հեղափոխական մոտեցում է, որ մենք եկել ենք, ով որ մերոնքական չի, պետք է դաշտը մաքրել, մերոնքականին բերենք, նույնը արել է ՀՀՇ-ն ժամանակին: Օրինակ ես նման բան չեմ արել, որովհետև փորձը պետական համակարգում կարևորագույն հարց է և պետք է ճիշտ համադրություն գտնել, պետք է միշտ թարմացվի, բայց նորերի և փորձառու մասնագետների ճիշտ պրոպորցիան գտնել բոլոր ոլորտներում:

- Եվ ձեր նախագահության տարիներին, և նախորդ իշխանությունների ժամանակ ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյաներն էին շատ հաճախ ամենակոռումպացվածը, իսկ հիմա այս նախարարներն ասում են, որ մենք կոռուպցիայում չկանք:

- Ապրենք՝ կտեսնենք, ապրենք՝ կտեսնեք: Իմ տարիների մասին կարող եմ ասել, որ քո բյուջեն 8 անգամ աճի 10 տարիների ընթացքում, իսկ համախառն ներքին արդյունքը աճի 5 անգամ, այդ պարագայում չի կարող կոռուպցիայի մակարադակը լինի ինչ-որ մի շեմից ավելի բարձր: Թույլատրելի շեմ չկա կոռուպցիայի համար: Չկա երկիր, որտեղ այդ կոռուպցիան տեղի չունենա: Բայց տնտեսությունը չի զարգանում, եթե կոռուպցիան ոչ թե մարդկանցից ինչ-որ ներքին օղակներում ինչ-որ բան շորթել է, այլ եթե սա պիրամիդա է կառուցված, և ներքևից մինչև վերև այդ կոռուպցիոն գործոնը սկսում է աշխատել: Այդպիսի բան չի եղել, միանշանակ, իմ պաշտոնավարման տարիներին, չի եղել այդ կոռուպցիոն բուրգերը: Միանշանակ:

- Կաշառք չէ՞ր վերցնում նախարարը:

- Հայկ Հարությունյանն 8 տարի եղել է Ոստիկանապետ: Գնացեք նայեք՝ ոնց է ապրում:

- Տամոժնիայի պետ Արմեն Ավետիսյանը:

- Իսկ այսօր ո՞ւր է Արմեն Ավետիսյանը:

- Կարծեմ Ծաղկաձորում է:

- Ի՜նչ հարստություն էր այն ժամանակ լեգենդավորված Արմեն Ավետիսյանի շուրջ: Գիտե՞ք, խոսակցությունները մեկ բան են, իրական պատկերը՝ լրիվ ուրիշ բան: Ես չեմ ասում, որ մարդիկ սուրբ էին, բայց խոսակցությունները և իրական պատկերը իրարից շատ-շատ հեռու են, շատ-շատ: Իմ մասին ինչ ասես ասում են, 4 միլիարդ...

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ այստեղ: