Դատախազությունը իրավունք չունի բողոքարկել․ Արամ Օրբելյան․ «Իրավունք»

Վերջին աղմկոտ օրերին քննարկվող առանցքային թեմաներից մեկն էլ ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին երաշխավորությամբ ազատ արձակելու, ՍԴ նրա դեմ հարուցված գործի օրինականությունըպարզելու որոշումներն ու դրանց դեմ դատախազության խոստացած բողոքի հարցերն են: Պարզելու համար՝ իրավասո՞ւ է արդյոք գլխավոր դատախազությունը բողոքարկել այդ որոշումները, «Իրավունք» թերթը զրուցել է Ռոբերտ Քոչարյանի փաստաբանական խմբի անդամ, փաստաբան Արամ Օրբելյանի հետ:

Փաստաբանը, անդրադառնալով դատախազության պնդմանը, որ իրենք իրավասու են բողոքարկելու դատարանի որոշումը, ասել է․

- Գլխավոր դատախազությունը կարող է վերաքննության կարգով բողոքարկել Ռոբերտ Քոչարյանի գործը կասեցնելու եւ Սահմանադրական դատարան ուղարկելու դատավորի որոշումը, սակայն Վերաքննիչ դատարանը չունի իրավասություն գնահատելու` արդյոք հիմնավո՞ր է Սահմանադրական դատարան դիմելու առաջին ատյանի որոշումը:

Գլխավոր դատախազության բողոքի դեպքում Վերաքննիչ դատարանը կա՛մ պետք է գործը վարույթ չընդունի, կա՛մ ընդունելու դեպքում այն մերժի: 

Առավել մանրամասն կանդրադառնանք այդ հարցին այն ժամանակ, երբ ստանանք դատախազության բողոքը: Բայց, կրկնում եմ, ընդհանուր առմամբ՝ թույլատրված չէ: Այդ իսկ պատճառով մինչեւ բողոքը չտեսնեմ, չեմ կարող մանրակրկիտ պատասխանել, քանի որ կլինի նույն ոճի մեջ, ինչ դատախազությունն է` առանց նայելու: Հատկապես որ դատարանը այս փուլում դիմել է ՍԴ: Իսկ դատական պրակտիկան մինչեւ հիմա եղել է շատ հստակ. եթե դատարանը գտնում է, որ իր վարույթում գտնվող գործով պետք է դիմի ՍԴ, դիմում է: Ուրիշ որեւէ մարմին, բացի ՍԴ-ից, դատարանին չի կարող ասել` դիմի կամ մի դիմի: Վերաքննիչ դատարանը չի կարող Սահմանադրական դատարանի փոխարեն ասել, օրինակ, «չէ, օրենքը համապատասխանում է Սահմանադրությանը». այդ հարցին կարող է պատասխանել միայն ՍԴ-ն` որպես վերջնական ատյան:

Զուտ որպես կասեցման որոշում, կարելի է բողոքարկել, ուղղակի Վերաքննիչ դատարանը պետք է այդ դեպքում ընդամենը պարզի մի հանգամանք` արդյոք Առաջին ատյանի դատարանը դիմե՞լ է Սահմանադրական դատարան, թե՝ ոչ. ուրիշ ոչ մի հարց չի կարող պարզել: 

Եթե դիմել է Սահմանադրական դատարան, ապա կասեցման որոշումն օրինական է: Վերաքննիչ դատարանն իրավունք չունի, ըստ գործողօրենսդրության, անդրադառնալ ՍԴ դիմելու հիմնավորումներին: 

Եթե Առաջին ատյանի դատարանը գտել է, որ ինքն իրավունք ունի դիմել Սահմանադրական դատարան, ապա կասեցումն օրինական է: Միայն ՍԴ-ն է իրավասու գնահատել դիմելու ճիշտ կամ սխալ լինելը՝ վարույթ ընդունելով կամ վարույթ չընդունելով: 

Այսինքն, եթե ՍԴ-ն տեսնի, որ սխալ է, ապա վարույթ չի ընդունի եւ հետ կուղարկի դիմումը: Եթե առերեւույթ սխալ լինի, վարույթ չի ընդունի, բայց եթե առերեւույթ սխալ չլինի, բայց խնդիրներ լինեն, որ ինքը գնահատում է, որ կարող է քննարկման առարկա լինի, ՍԴ-ն վարույթ կընդունի:

Վարույթ ընդունելը դեռեւս չի նշանակում, որ կբավարարվի միջնորդությունը. ՍԴ-ն կարող է որոշել, որ նորմը հակասում է Սահմանադրությանը, համապատասխանում է Սահմանադրությանը, կամ համապատասխանում է` որոշակի մեկնաբանությամբ: 

Անկախ ամեն ինչից, ՍԴ-ի որոշումից հետո գործը վերադառնալու է նույն դատարան` շարունակելու համար:

- Այսինքն` ըստ էության, միայն ՍԴ-ի որոշումից հետո է՞լ են վերսկսվելու դատական նիստերը:

- Տեսեք, վերադառնանք կրկին իրավունքին եւ մեր պրակտիկային: Ընդհանուր գաղափարը, ինչի հետ ես անձամբ նախկինում կարող է համաձայն լինեի, կարող է՝ ոչ, հետեւյալն է. երբ գործը կասեցված է, այդ գործի շրջանակներում հնարավոր է իրականացնել բացառապես կասեցմանը վերաբերող գործընթացներ, ուրիշ որեւէ գործընթաց արգելված է: 

Հետեւաբար դատարանը, այդ թվում՝ Վերաքննիչ, Վճռաբեկ, սույն գործի շրջանակներում, բացառությամբ կասեցման հետ կապված հարցերի, չեն կարող որեւէ բան քննել: Ընդ որում, ուզում եմ ուշադրություն հրավիրել, որ Վերաքննիչ դատարանի պրակտիկան էլ է միանշանակ եղել, որ իրավունք չունի մտնել Առաջին ատյանի դատարանի հայեցողության շրջանակը` ՍԴ դիմելու մասով, որովհետեւ կասեցնելու մասով հայեցողություն էլ չկա: 

Հնարավոր է, որ դատարանը շեղվի ընդհանուր՝ մինչ օրս եղած պրակտիկայից, եւ նիստերը  լինեն, բայց դա կլինի շեղում պրակտիկայից: 

Ինչ վերաբերում է դատախազության կողմից բողոքարկումներին, ապա անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել հետեւյալ երկու կարեւոր հանգամանքների վրա: 

Առաջինը. ընդհանրապես դատախազությունը իրավունք չունի բողոքարկել, դա բխում է օրենքից: Որովհետեւ Սահմանադրության համաձայն, պետական մարմինները կարող են անել միայն այն, ինչը նախատեսված է օրենքով:

«Քրեական դատավարության» օրենսգրքում կարող եք տեսնել, որդատախազության իրավունքները բաղկացած են երկու մասից: 

Մեկը, թե ինչ է անում դատախազությունը մինչդատական վարույթում, եւ ինչ է անում դատախազը դատաքննության փուլում:

Մինչդատական վարույթի սահմանումը «Քրեական դատավարության» օրենսգիրքը նույնպես տալիս է: Ասում է՝ մեղադրական եզրակացությունը կայացնելու պահից մինչդատական վարույթը ավարտված է:

Երկրորդ կետը վերաբերում է դատական քննության փուլին: Սակայն այս պահին դատախազությունը այն իրավունքները, որոնք վերաբերում են դատաքննության փուլին, նույնպես չունի, քանի որ գործը դեռ չի մտել դատաքննության փուլ, ընդամենը խափանման միջոցի հարցն է քննվել:

Իսկ այլ իրավունք «Քրեական դատավարության» օրենսգրքում դատախազության համար նախատեսված չէ: Եվ դա է պատճառներից մեկը, որ մենք ամենաառաջին օրը, երբ սկսեցինք քննությունը, հարցրինք, թե ինչ փուլում ենք եւ ինչ ռեժիմով ենք դիտարկելու որոշումները: