Երբ մնում ես «սեփական կետի» ծանրության տակ. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

34 տարի առաջ փետրվարի 20-ին սկսվեց Արցախյան շարժումը։ Հենց այդ օրը ԼՂԻՄ Մարզխորհուրդն արտահերթ նստաշրջան հրավիրեց, որում ընդունվեց որոշում՝ դիմել ԽՍՀՄ-ի, ինչպես նաև Ադրբեջանական և Հայկական ԽՍՀ-ների ԳԽ-ներին՝ ԼՂԻՄ-ն Ադրբեջանի կազմից դուրս բերելու և Հայաստանին միացնելու խնդրանքով։ Նստաշրջանը, մեծ հաշվով, կանխորոշեց Արցախի ազատագրական պայքարի զարթոնքը, որի ծավալման արդյունքում ունեցանք արցախցիների գոյապայքարը սեփական երկրի համար և Արցախյան հաղթանակները։

Ուստի պատահական չէ, որ փետրվարի 20-ը խորհրդանշական կարևորություն է ձեռք բերել՝ դառնալով Արցախյան շարժման հանգուցային կետը։ Սակայն այն, ինչ ունենք 34 տարի անց, պարզապես դժվար է այլ կերպ որակել, քան ողբերգական վիճակ, որի պատճառը հաղթանակների ոչնչացումն ու մսխումն է ընդամենը երեք տարում, բանակցային գործընթացի տապալումը։ Եվ քանի որ գործող իշխանությունները ամբողջովին ձախողվել են (դիտավորյալ, թե ոչ՝ այլ հարց է), փորձում են նենգափոխել Արցախյան խնդրի շուրջ բանակցային գործընթացի տրամաբանությունը և մոլորեցնել հանրությանը։

Ու քանզի ցավալիորեն մեր հասարակության մեջ մարդիկ կան, որոնք հեշտությամբ հավատում են մանիպուլ յացիաներին՝ չվերլուծելով փաստերն ու իրողությունները, ուստի ամեն անգամ անհրաժեշտություն է առաջանում հանրությանը ներկայացնել իրականությունը, քանի որ շատ դեպքերում մարդկանց համար դժվար է կողմնորոշվել՝ հաշվի առնելով, որ ասեկոսեներն ու միֆերը տարիներ շարունակ գերակշռող են դարձել նաև հենց Փաշինյանի շնորհիվ։

Իշխանության գալուց հետո Փաշինյանն անընդհատ բողոքում էր, թե նախկիններից ԼՂ հարցում ծանր ժառանգություն է ստացել, ապա հայտարարում, թե ԼՂ հարցի ցանկացած լուծում պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի ժողովրդի, Արցախի ժողովրդի և Ադրբեջանի ժողովրդի համար, ու ակնկալում, որ Ադրբեջանի նախագահը պետք է ևս նման հայտարարություն անի։ Բայց դա, բնականաբար, տեղի չունեցավ, սակայն ՀՀ վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող անձն իր այդպիսի հայտարարությունով, կարծես, լեգիտիմացնում էր Ադրբեջանի այն նկրտումները, որ լուծումը պետք է ընդունելի լինի հենց Ադրբեջանի ժողովրդի համար։ Դրանից հետո Փաշինյանը փորձեց բանակցային օրակարգ ներմուծել այն թեման, թե Արցախը պետք է բանակցությունների կողմ դառնա, քանի որ ինքը Արցախի ժողովրդի անունից բանակցելու մանդատ չի ստացել։ Այդ տրամաբանությամբ ՀՀ նախկին ղեկավարներն էլ կարող էին ձեռքները լվանալ՝ ասելով՝ գնացեք և Արցախի հետ բանակցեք։ Բայց քանի որ կոնկրետ բանակցային ձևաչափ գոյություն ուներ, այդ դեպքում կստացվեր, որ նրանք ուղղակիորեն հրաժարվում են Արցախի անվտանգության երաշխավորի իրենց դերակատարությունից, այսինքն՝ այն, ինչ փորձեց անել Փաշինյանը՝ պատասխանատվությունն իր վրայից գցելու նպատակով։ Միևնույն ժամանակ, իր այդ նախաձեռնության արդյունքում Փաշինյանը ստացավ այն, որ Ադրբեջանը փորձեց օրակարգ բերել Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի թեման, և տարբեր երկրների դեսպաններ, այդ թվում՝ միջնորդ պետությունների ներկայացուցիչները սկսեցին հանդիպել, այսպես կոչված, «Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի» ղեկավարի հետ։

Սակայն, օրինակ՝ Սումգայիթից, Բաքվից, Գանձակից և այլ վայրերից բռնագաղթված հայերը այդպես էլ չդարձան բանակցային գործոն, քանի որ Հայաստանի վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող անձը դրա մասին ո՛չ խոսում էր, ո՛չ էլ համապատասխան քայլեր ձեռնարկում։ Ի վերջո, Փաշինյանին, բնականաբար, չհաջողվեց Արցախին վերադարձնել բանակցությունների սեղան։ Իսկ որոշ ժամանակ անց արդեն Լավրովի հայտարարություններից պարզ դարձավ, որ Փաշինյանը ստիպված է եղել բանակցել Արցախյան հիմնախնդրի կոնկրետ փաթեթի շուրջ՝ չնայած այն հանգամանքին, որ հայտարարում էր, թե ինքը լիազորված չէ Արցախի բնակչության կողմից։ Միաժամանակ, նա իր ստորագրությունը դրեց Արցախի համար ճակատագրական նշանակություն ունեցող կապիտուլյացիոն փաստաթղթի տակ։ Բանակցային ամենալուրջ սխալներից մեկն էլ այն էր, որ Փաշինյանը հրաժարվեց Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածություններից, որոնցով նախատեսվում էր, որ պետք է սահմանային միջադեպերը հետաքննելու մեխանիզմներ ստեղծվեն։ Եվ ՀՀ արտգործնախարարը այդ մեխանիզմների ներդրման մասին հիշեց միայն այն ժամանակ, երբ այդ հարցն ուղղակի դուրս էր մնացել միջնորդների բառապաշարից։

Կարևոր հանգամանք էր նաև այն իրողությունը, որ Փաշինյանը փաստացի չհերքեց հրապարակված այն ձայնագրությունը, որ բանակցությունների ժամանակ փորձել է իրեն խելագարի տեղ դնել, ինչն էլ, ըստ երևույթին, ազդել է միջնորդների վերաբերմունքի վրա։ Այսինքն՝ համանախագահները սկսել էին անլուրջ վերաբերվել ՀՀ ղեկավարին ու նրա դիրքորոշմանը։ Ու նաև այդ անլրջության արդյունքում է, որ, երբ Ադրբեջանը համարձակվեց ռազմական ագրեսիա սկսել, միջնորդները որևէ միասնական դատապարտող հայտարարությամբ հանդես չեկան։ Ու հիմա էլ Մինսկի խմբի համանախագահության հովանու ներքո բանակցային գործընթաց ուղղակի չկա։ Իսկ երբ բանակցային գործընթաց չկա, ապա Ադրբեջանը Արցախի հարցը փակված է համարում։ Եվ ՀՀ իշխանությունները այդ համատեքստում կարծես փորձում են ընդամենը լեգիտիմացնել հակառակորդի նկրտումները։

Ռոբերտ Քոչարյանը փետրվարի 20-ի օրվա խորհրդի հետ կապված շնորհավորական ուղերձում ևս մեկ անգամ ընդգծեց, որ Արցախը միշտ մերն է լինելու։ Սա շատ կարևոր արձանագրում է, քանի որ Արցախի հետ կապված նախկին նախագահների ուղղությամբ տարբեր մեղադրանքներ են ուղղվում, սակայն, ի տարբերություն գործող իշխանությունների, նրանք իրապես պահում են այն բանակցային ուղեգիծը, որը պահել են 20 տարվա ընթացքում, և միջնորդները միշտ հաշվի են նստել այդ իրողության հետ։ Սակայն Փաշինյանի դեպքում իրավիճակի պատասխանատվությունը նույնիսկ միջնորդ երկրների վրա գցելու փորձեր եղան։

Այդ շրջանակներում նա ձգտում էր այնպիսի տպավորություն ստեղծել, որ ռուսական առաջարկների համատեքստում Հայաստանը պատրաստ էր հանձնել 7 տարածքները՝ ոչնչի դիմաց։ Սակայն այս սուտն էլ արագ պայթեց, քանի որ ռուս համանախագահ Իգոր Պոպովը հերքեց Հայաստանի վարչապետի պնդումները՝ նշելով, որ Ռուսաստանը երբեք չի առաջարկել «հենց այնպես» վերադարձնել 7 շրջանները՝ մոռանալով Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին։ Ուստի ակնհայտ է, որ Փաշինյանը նույնիսկ չի կարողացել եղածը պահել։ Նա բանակցությունները սկսեց սեփական կետից, սակայն մնաց այդ կետի ծանրության տակ։