26 07 2021

Քոչարյանը Տեր-Պետրոսյանին, փաստորեն, խաբեց էլի, որ ժամանակ շահի՝ Քարվաճառը չհանձնի․ Yerkir.am

Քոչարյանը Տեր-Պետրոսյանին, փաստորեն, խաբեց էլի, որ ժամանակ շահի՝ Քարվաճառը չհանձնի․ Yerkir.am

Yerkir.am-ը գրում է․ Լևոնը սկսեց մանևրելը, տարբեր մեխանիզմներով ճնշումներ էր գործադրում, ինչ-որ երաշխիքեր էր առաջարկում, այսպես մի քանի օր հանդիպումներ անցկացրեց Գորիսում ու Ստեփանակերտում՝ Yerkir.am-ի հետ հարցազրույցում 1993-ի դեպքերը վերհիշեց Արցախի այն ժամանակվա նախարարների խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ, Պաշտպանության պետական կոմիտեի առաջին տեղակալ Բորիս Առուշանյանը։

Նա վերհիշեց 1993 թ-ի հունիսի 12-ին Գորիսում և հունիսի 14-ին Ստեփանակերտում ՀՀ այն ժամանակվա նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախաձեռնած հանդիպումները, որտեղ նա Արցախի փաստացի իշխանություններին առաջարկում էր Ադրբեջանցիներին հանձնել ընդամենը մի քանի ամիս առաջ՝ ապրիլի 2-ին, ազատագրած Քարվաճառը, զինաթափել Արցախի բանակը, ընդունել միջնորդների խաղաղար ծրագիրը, փոխարենը պահել վերահսկողությունը Լաչինի միջանցքի վրա։ Նա սպառնում էր, որ հակառակ դեպքում Ռուսաստանը կդառնա մեր թշնամին, քանի որ խաղաքարտերի վրա է Ելցինի հեղինակությունը․ «Աստված չանի, որ ձեռք բերենք Ելցինի պես հիշաչար մարդու անբարյացակամությունը, 40 օր հետո փամփուշտը վերջանալու է, 7 օր հետո վերջանալու է մթերքը, Բաթումից Ելցինի խոստացած նավը հետ է դարձել»,-ասել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Արցախի իշխանությունները, ի վերջո, համաձայնեցին պաշտոնական Երևանի պահանջներին (չնայած Արցախի Գերագույն խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար  Գեորգի Պետրոսյանը հրաժարական տվեց),  բայց Քարվաճառը չհանձնեցին, քանի որ միջազգային միջնորդներից ու Հայաստանից մեկ ամիս ժամանակ էին խնդրել, ու այդ ժամանակն օգտագործել էին 10 օր հետո Մարտակերտը, մեկ ամիս հետո Ակնան (Աղդամ), ապա շղթայաբար մյուս տարածքներն ազատագրելու համար։ Դրանից հետո ռազմաքաղաքական դրությունն Արցախում կտրուկ փոխվեց, ինչն էլ քաղաքական այլ զարգացումների պատճառ դարձավ։

Ռոբերտ Քոչարյանն այդ ժամանակ Արցախի Պաշտպանության պետական կոմիտեի ղեկավարն էր։ Հանդիպման սղագրությունից պարզ է դառնում, որ նա, ի վերջո, առերևույթ համաձայնել է ստորագրել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի առաջարկած փաստաթուղթը, բայց, Բորիս Առուշանյանի համոզմամբ, ուղղակի փափուկ բարձ է դրել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխի տակ, որպեսզի հարաբերությունները չփացնի, իսկ իրականում շարունակել է Արցախի տարածքների ազատագրումը։

«Ռոբերտ Քոչարյանը, տեսնելով, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում ճնշման տակից դուրս գալ, մի կողմից չէր ուզում փչացնել հարաբերությունները Երևանի հետ՝ այնտեղից գումար էինք ստանում, կամավորներ էին օգնության հասնում և այլն, չէր ուզում փչացնել հարաբերությունները, բայց, մյուս կողմից էլ, չէր կարող համաձայնվել նրա առաջարկի հետ․ դրա համար խոստացավ, բայց ասաց՝ ժամանակ տրամադրիր 1-2 ամիս, նախապատրաստական գործեր անեմ։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, փաստորեն, խաբեց էլի, որ ժամանակ շահի, Քարվաճառը չհանձնի, ուրիշ ելք չկար»,-ասաց Արցախի ՊՊԿ այն ժամանակվա ղեկավարի տեղակալը։

Նրա համոզմամբ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը անգամ ճիշտ չէր ասում, թե Ռուսաստանը երես կթեքի մեզանից, որովհետև Ռուսաստանն այդ ժամանակ, ճիշտ է, փորձում էր իր ազդեցության ոլորտում պահել Ադրբեջանը, որովհետև Ադրբեջանի ղեկավարությունը խոստացել էր մտնել ԱՊՀ, բայց ինքը չի հավատում, որ Ռուսաստանը կարող էր այդ տեսակ կտրուկ քայլերի դիմել։ Եվ հետագան էլ ցույց տվեց, որ Ռուսաստանն այդպիսի կտրուկ քայլերի չգնաց։

«Եթե մերոնք զորքերը Քարվաճառից հանեին, ապա մենք կունենայինք այն վիճակն, ինչ ունեինք այսօր․ Ղարաբաղի կեսը կմնար Ադրբեջանի հսկողության տակ, Մարտակերտի շրջանը, հարավային շրջանի որոշ մասը և այլն։ Եվ Արցախի կարգավիճակը կմնար օդում կախված։ Այնինչ մենք, հաղթանակներ տանելով ռազմաճակատում, արդեն անցել էինք հակահարձակման, հաղթանակներ էինք տանում, ջարդում էինք թշնամու բանակը, ու հանկարծ այդ պայմաններում մենք գնայինք նման քայլի, դա շատ սխալ կլիներ, դրա համար մեր ղեկավարությունը ոչ մի կերպ չէր ուզում համաձայնվել»,-ասաց Բորիս Առուշանյանը։

Նա մի դրական հանգամանք էլ նշեց․ այդ ժամանակ ՀՀ պաշտպանության նախարարը Վազգեն Մանուկյանն էր։

«Վազգեն Մանուկյանը շատ դեպքերում կարողանում էր ինքնուրույն որոշումներ ընդունել, և մեզ հետ համամիտ էր, որ այդ պայմաններում մենք պետք է օգտագործենք մեր հնարավորությունները։ Բացի դրանից, Ադրբեջանի ղեկավարությունն անընդհատ խաբում էր ռուսներին, դեպի Թուրքիա էր թեքվում, բայց խոսքով ցույց տալիս, թե իբր ուզում է Ռուսաստանի ազդեցությունը պահել․ ինձ թվում է՝ ռուսները հասկացել էին, որ Ադրբեջանի հետ հեշտ չի լինելու պայմանավորվել, դրա համար մեզ այնքան էլ չէին ստիպում, ուղղակի Լևոնն ինքն էր շահագրգռված․․․ մինչև այսօր ես նրա այդ պարտվողական քաղաքականության իմաստը չեմ կարողանում հասկանալ»,-ասաց Բորիս Առուշանյանը։

Հատկանշական է, որ Բորիս Առուշանյանին, որն այն ժամանակ  Արցախի Պաշտպանության պետական կոմիտեի առաջին տեղակալն էր ու կատարում էր արտգործանախարարի պարտականությունները, քանի որ ԱԳՆ-ն դեռ չէր ձևավորվել, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չէր կանչել Քարվաճառի հարցով քննարկմանը։

«Նա գիտեր, որ իմ դիրքորոշումը շատ կոշտ է, որովհետև ես 4 պատվիրակություն եմ ղեկավարել, ու ամեն անգամ Հռոմ մեկնելուց առաջ նա ինձ խնդրում էր լինել զիջողական, կոշտ դիրք չգրավել, հաշվի առնել Հայաստանի ծանր վիճակը, որ նրա դեմ կարող են կիրառել պատժամիջոցներ։ Նա այդ ձևի տեսակետներ ուներ, բայց ես ամեն անգամ ասում էի, որ ես ելնելու եմ առաջին հերթին Արցախի շահերից»,-ասաց Բորիս Առուշանյանը։

Նա ընդգծեց, որ Մարտակերտի մեծ մասը դեռևս գտնվում էր թշնամու վերահսկողության տակ, Աղդամից անընդհատ հրետակոծում էին Ստեփանակերտը և մոտակա գյուղերը, դեռևս հարավային շրջանում ունեինք բնակավայրեր, որոնք գտնվում էին թշնամու վերահսկողության տակ, նման պայմաններում ինչո՞ւ պետք է մեր հաղթական պետությունը, որն այն ժամանակ հաղթանակ հաղթանակի հետևից էր տանում, մենք գնայինք Քարվաճառը հանձնելու քայլին։

«Ինձ թվում է՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ընկել էր միջազգային մեծ ճնշումների տակ։ Որովհետև Քարվաճառն ազատագրելուց առաջ, երբ ես չորրորդ պատվիրակության կազմում մեկնում էի Հռոմ, ինքն ինձ խնդրեց, որ ոչ մի պարագայում թույլ չտամ, որ մեր մեղքով տապալվեն բանակցությունները։ Իմ հարցին, թե՝ ինչո՞ւ, հնարավոր է, որ Ադրբեջանն այնպիսի պայմաններ դնի, որ ստիպված լինենք մերժել, ինքն ասաց՝ քեզ մի գաղտնիք հայտնեմ, մեր մեջ մնա, ասաց՝ շուտով Քարվաճառը պետք է մեր և ձեր զորքերը միասին ազատագրեն, այսինքն, դուք՝ արևելքից, մենք՝ արևմուտքից պիտի մտնենք Քարվաճառ, դրա համար չպիտի բանակցությունները մեր մեղքով տապալվեն։ Այսինքն, ինքը տեղյակ էր, որ մենք Քարվաճառի գործողությունը պիտի անցկացնեինք, և ինքը նաև օժանդակում էր։ Եվ ինձ համար շատ տարօրինակ է, որ ընդամնեը 2 ամիս անց շատ կոշտ ձևով փորձում էր մեզ ստիպել, որ վերադարձնենք Քարվաճառը»,-պատմեց Բորիս Առուշանյանը։

Նա վստահեցրեց, որ 1993 թ-ին  մենք կռվում էինք հիմնականում Ադրբեջանի բանակից խլված զենքով։

«Բացի դրանից, ՀՀ տարածքում գտնվող 7-րդ բանակի զենքը, որը 2 ամիս ուշացումով էր տրամադրվել Հայաստանին, ի տարբերություն 4-րդ բանակի, որ Ադրբեջանը ստացել էր ավելի շուտ, անգամ այդ բանակը 3 անգամ ավելի քիչ սպառազինություն ուներ, քան Ադրբեջանի տարածքում տեղակայված 4-րդ բանակը։ Ա՛յ, այդ բանակի զենքի չնչին մասն է մեզ հասել օգնություն, մեծ մասը Լևոն Տեր-Պետրոսյանը պահել էր ՀՀ-ի սահմաններում։ Այսինքն, մենք անգամ ՀՀ տարածքում տեղակայված ռուսական բանակի չնչին զինատեսակներն ենք ստացել, հիմնականում մենք այդ ժամանակ կռվում էինք Ադրբեջանի բանակից խլված զենքով և տեխնիկայով․ դա է ճշմարտությունը»,-ասաց Բորիս Առուշանյանը։

Նա նշեց, որ Մարտակերտը, Ակնան, մյուս շրջանները հաջողվեց ազատագրել, քանի որ Ադրբեջանի բանակը արդեն ջախջախված էր, և մենք շարունակեցինք մեր հարձակողական գործողությունները, և փայլուն հաջողեցինք։

Հնարավո՞ր էր արդյոք, Քարվաճառի օրինակով, տարածքները պահել 2020 թ-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից հետո, եթե հաշված օրերում չհանձնեինք Արցախի տարածքները և ժամանակ խնդրեինք պայմանագրային պարտավորությունները կատարելու համար․ Բորիս Առուշանյանը պատասխանեց՝ եթե Արցախի կառավարման համակարգը լիներ այնպիսին, ինչպիսին եղել է 1992-94 թթ, ապա հաստատ այս վիճակը չէր լինի։

«Այն ժամանակ Արցախի բանակը մենք էինք կառավարում, Հայաստանը մեզ օգնում էր, դրա համար Լևոն Տեր-Պետրոսյանը լծակներ չուներ մեզ վրա․ միակ լծակն այն էր, որ փող չտար, նյութական օգնություն ցույց չտար, էլեկտրաէներգիան կտրեր, վառելիք չտար, զինամթերք չուղարկեր։ Բայց նաև որ դա աներ, Հայաստանում այնպիսի բունտ կբարձրանար, որ Լևոնը մի օր էլ չէր մնա իշխանության։ Դրա համար նա այդ լծակը չուներ մեր բանակի վրա ազդելու»,-ասաց նա։

Մինչդեռ 2020թ-ին ուրիշ ժամանակաշրջան էր․ փաստորեն, ՀՀ ղեկավարությունն էր կառավարում ընդհանուր բանակը, ասաց Բորիս Առուշանյանը, դրա համար Փաշինյանը շատ հեշտությամբ կարողացավ հանձնել տարածքները և Արցախը ոչինչ չէր կարող անել՝ պարալիչի էր ենթարկվել տեղում։

«Եթե կառավարման համակարգը լիներ այնպիսին, ինչպիսին այն ժամանակ էր, մենք հաստատ չէինք ենթարկվելու և պատերազմը շարունակվելու էր»,-ասաց Բորիս Առուշանյանը։

 



* Հարգելի ընթերցող, մեր տեքստերում վրիպակ գտնելու դեպքում, խնդրում ենք սեղմել «Ctrl+Enter» կոճակները, և բացվող պատուհանում նշել այդ մասին. այնուհետև հաստատել` սեղմելով «Ուղարկել» կոճակը

Դիտել նաև
Orphus համակարգ